Wprowadzenie. Rodzina jest jedną z najważniejszych wartości w życiu człowieka, co potwierdzają kolejne sondaże, raporty i badania. Jednak, w wyniku zmian demograficznych, a także ekonomicznych i społecznych, struktura i preferowane modele życia rodzinnego także podlegają zmianom. Jednym z kluczowych czynników wpływających na te zmiany jest emancypacja kobiet i mężczyzn. Przekraczanie granic stereotypów płciowych od dawna ma miejsce w odniesieniu do kobiet, które wkroczyły w sferę publiczną i rynek pracy, stopniowo budując swoją niezależność ekonomiczną i podejmując się kolejnych zawodów i stanowisk, stereotypowo uznawanych za domenę mężczyzn. Te procesy są od dawna wspierane przez polityki równościowe i towarzyszące im prawo antydyskryminacyjne, które powstaje zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i krajowym. Emancypacja mężczyzn z ich stereotypowych ról płciowych podąża za procesami emancypacji kobiet z pewnym opóźnieniem, i ujawnia się przede wszystkim we wkraczaniu mężczyzn w zarezerwowaną dotąd dla kobiet sferę życia rodzinnego, ich większym zaangażowaniu w czynności domowe i opiekuńcze, oraz zabieganiu o autonomię w realizacji rodzicielstwa (ojcostwa). Symetria pomiędzy emancypacją kobiet na rynku pracy oraz emancypacją mężczyzn w życiu rodzinnym jest kluczowa dla osiągnięcia równowagi praca-dom. Równowaga ta jest wskazywana jako jedna z najbardziej pożądanych wartości rodzinnych i zarazem istotny czynnik trwałości i potencjału rozwojowego rodziny. Z tego powodu, równowaga między życiem zawodowym i rodzinnym, podobnie jak leżące u jej podstaw równość kobiet i mężczyzn oraz sprawiedliwość płciowa, powinny być przedmiotem polityki państwa, realizowanej m.in. poprzez legislację i inne instrumenty polityk sektorowych, np. edukację. Cele. Głównym celem pracy jest zbadanie, jak dyrektywa 2019/1158 o urlopach rodzicielskich - nowy instrument legislacyjny, którego celem jest poprawienie równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy w Unii Europejskiej oraz wspieranie godzenia ról zawodowych i rodzinnych przez oboje rodziców - może wpłynąć na zmianę polityki rodzinnej i edukacyjnej w Polsce. Analiza dotyczy głównie jednego aspektu polityki rodzinnej - modelu życia rodzinnego (modelu podziału ról w rodzinie), jako czynnika bezpośrednio związanego z możliwościami osiągania równowagi praca-dom. Materiał i metody. Materiał badawczy w pracy stanowiły dokumenty legislacyjne z poziomu Unii Europejskiej oraz krajowego, dotyczące godzenia ról zawodowych i rodzinnych. Były to trzy dokumenty unijne, pokazujące w perspektywie historycznej, ewolucję przepisów o urlopach rodzicielskich i uprawnieniach pracowniczych osób będących rodzicami, oraz jeden polski dokument prawny zawierający odpowiednie przepisy na poziomie prawa krajowego: dyrektywa dotycząca porozumienia partnerów społecznych na temat standardu urlopów rodzicielskich z 2010 roku (2010/18/EU); projekt nowej dyrektywy w tym obszarze, zaproponowany przez Komisję Europejską Europarlamentowi i Radzie w 2017 roku COM (2017) 253 final, COD: 2017/0085); ostateczna wersja (obowiązująca) dyrektywy o godzeniu ról, z 2019 roku (DIRECTIVE (EU) 2019/1158) oraz artykuły 180-186 z Kodeksu pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141 z późniejszymi zmianami, wersja ujednolicona. Jako metodę badawczą zastosowano analizę dokumentu stosując własny klucz, skonstruowany na podstawie badań literatury przedmiotu. Z badanych dokumentów wyodrębniono treści głównych przepisów dotyczących zasad udzielania urlopów rodzicielskich, a następnie analizowano je s perspektywy teorii sprawiedliwości płci, badając ich znaczenie dla podziału ról w rodzinie. Przyjęto następujące cechy urlopów jako referencyjne: indywidualny vs familiarny charakter uprawnienia urlopowego, przenaszalność urlopu pomiędzy rodzicami, poziom płatności za urlop i dostęp do elastycznej organizacji czasu pracy rodziców. Wyniki. Analiza dokumentów wykazała, że nowa dyrektywa, zarówno w wersji zaproponowanej przez Komisję Europejską, jak i obowiązującej - sprzyja partnerskiemu modelowi podziału ról w rodzinie. Starsza wersja dyrektywy, z 2010 roku wprowadzała 4 miesiące indywidualnego prawa do urlopu dla każdego z rodziców i nie wymagała, aby był on płatny. Pozwalała też na przenaszalność większej części urlopu, co czyniło ją nieefektywną jako narzędzie wspierające równowagę praca-dom. Natomiast obowiązujące w Polsce przepisy Kodeksu pracy, ze względu na swoją treść, mają charakter familiarny, wspierający stereotypowy podział ról w rodzinie. Urlop ten jest osadzony na uprawnieniach matki, nie dając ojcom rodzicielskiej autonomii. Jest też niżej płatny niż w propozycji Komisji Europejskiej (60% wobec proponowanego przez KE poziomu urlopu chorobowego – w Polsce byłoby to 80% pensji) i całkowicie przenaszalny. Nie ma w nim nawet małej części dedykowanej tylko ojcom, co, w połączeniu z pozostałymi cechami urlopu, skutkuje bardzo niskim odsetkiem wybieralności urlopu w przez ojców. Podsumowanie. Przepisy Unii Europejskiej zaproponowane w dyrektywie o godzeniu ról rodzicielskich w 2019 roku zawierają instrumenty prawne, mogące wzmocnić pozycję kobiet na rynku pracy oraz ojców w ich rolach rodzicielskich. Implementacja dyrektywy do prawa krajowego w Polsce jest kluczowa dla zwiększenia równości kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym oraz osiąganiu większej równowagi pomiędzy życiem rodzinnym a zawodowym obojga rodziców. Jak wykazały inne badania, większe zaangażowanie ojców w opiekę nad dziećmi i prace domowe sprzyja decyzjom kobiet o urodzeniu kolejnego dziecka, pozytywnie wpływa na trwałość rodziny i jej szanse rozwoju. Obserwowane w Polsce od kilkudziesięciu lat trendy demograficzne, bardzo niska dzietność, malejąca liczba zawieranych małżeństw i rosnąca liczba rozwodów mogą być efektem nieadekwatnie zaadresowanej polityki rodzinnej. Odejście od familializacji polityki rodzinnej na rzecz zwiększenia równowagi pomiędzy zaangażowaniem kobiet i mężczyzn w obowiązki domowe i rodzicielskie mogłyby pozytywnie wpłynąć na kondycję rodziny, jej trwałość i szanse rozwoju. Familializm w polityce rodzinnej jest spójny z przekazem polityki edukacyjnej, gdzie w badaniach podstawy programowej, zarówno obecnej, jak i poprzednich, wielokrotnie wskazywano na brak edukacji równościowej, służącej zbalansowanemu modelowi podziału ról w rodzinie. Wprowadzenie perspektywy równości kobiet i mężczyzn do treści podstawy programowej, włączenie jej do treści wszystkich przedmiotów, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania do życia w rodzinie, historii, wiedzy o społeczeństwie, biologii i języka polskiego, jest istotnym wyzwaniem wynikającym z zadań związanych z transpozycją dyrektywy work-life balance. System edukacji powinien podjąć się zadania zwalczania stereotypów płciowych, gdyż hamują one emancypację kobiet i mężczyzn i utrudniają osiąganie równowagi praca-dom w rodzinach. Ten fakt powinien być zauważony przez decydentów odpowiedzialnych za polityki sektorowe w obszarze rodziny i edukacji, aby bardziej adekwatnie zaadresować instrumenty wsparcia rodziny.