Nieformalne wsparcie rodzinne i pozarodzinne osób starszych mieszkających na terenach wiejskich w Polsce
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska
 
2
Instytut Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska
 
 
Data nadesłania: 29-09-2025
 
 
Data akceptacji: 30-11-2025
 
 
Data publikacji online: 05-12-2025
 
 
Autor do korespondencji
Ilona Matysiak   

Instytut Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca, Uniwersytet Warszawski, Stefana Banacha 2D, 02-097 Warszawa, Polska
 
 
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Wprowadzenie. Polska doświadcza procesu starzenia się społeczeństwa, który dotyczy także obszarów wiejskich i stwarza wyzwania ze względu na ograniczoną dostępność usług publicznych oraz ogólnie niższy standard życia osób starszych w porównaniu z mieszkańcami miast. Niniejsze badanie koncentruje się na czynnikach umożliwiających starzenie się w miejscu zamieszkania na wsi pomimo tych niedoborów. Możliwość pozostania we własnym domu i wśród swojej społeczności jak najdłużej jest preferowane przez osoby starsze na całym świecie. Cel. Celem jest zbadanie praktyk nieformalnego, bezpłatnego wsparcia dla osób starszych mieszkających na wsi, świadczonego przez rodzinę, sąsiadów, przyjaciół i znajomych, odróżnianego od odpłatnej, sformalizowanej, instytucjonalnej czy profesjonalnej pomocy. Wyróżnia się trzy główne rodzaje takiego wsparcia: instrumentalne (transport, zakupy, inne codzienne czynności), emocjonalne oraz materialne i finansowe. Metody i materiały. Analiza opiera się na danych pochodzących z 40 indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w 2024 roku z osobami w wieku 65 lat i więcej, mieszkającymi w 33 wsiach w całej Polsce. Rozmówcy i rozmówczynie są zróżnicowani ze względu na płeć, wiek, wykształcenie oraz strukturę gospodarstwa domowego (mieszkający samotnie lub z innymi). Wyniki. Badanie potwierdza kluczową rolę rodziny w zapewnianiu wsparcia praktycznego, emocjonalnego i finansowego, a jednocześnie podkreśla znaczenie pomocy spoza rodziny, która je uzupełnia lub zastępuje. Szczególnie ważni są sąsiedzi, którzy oferują pomoc praktyczną, natomiast przyjaciele często odgrywają istotną rolę jako źródło wsparcia emocjonalnego. Analiza dodatkowo wskazuje, że płeć, wiek oraz struktura gospodarstwa domowego kształtują zarówno zakres nieformalnego wsparcia otrzymywanego przez osoby starsze na obszarach wiejskich, jak i jego źródła.
REFERENCJE (29)
1.
Antonucci, T. C., Ajrouch, K. J., & Birditt, K. S. (2014). The convoy model: Explaining social relations from a multidisciplinary perspective. The Gerontologist, 54(1), 82–92. https://doi.org/10.1093/geront....
 
2.
Białobrzeska, K., Kurkowski, C., & Maciejewska, M. (2017). Seniorzy na wsiach – przemiany w podejściu do starości i człowieka starego w dynamicznie zmieniającym się środowisku [Seniors in rural areas – changes in the approach to old age and old people in a dynamically changing environment]. Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, edukacyjne i artystyczne, 30, 113–130.
 
3.
Bigonnesse, C., & Chaudhury, H. (2022). Ageing in place processes in the neighbourhood environment: A proposed conceptual framework from a capability approach. European Journal of Ageing, 19(1), 1–12. https://doi.org/10.1007/s10433....
 
4.
Błędowski, P., Chudek, J., Grodzicki, T., Gruchała, M., Mossakowska, M., Więcek, A., & Zdrojewski, T. (2021). Wyzwania dla polityki zdrowotnej i społecznej: Geneza projektów badawczych PolSenior1 i PolSenior2 [Challenges for health and social policy: The origin of the PolSenior1 and PolSenior2 research projects]. In P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, & T. Zdrojewski (Eds.), PolSenior2: Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem (pp. 19–35). Gdański Uniwersytet Medyczny.
 
5.
Brown, D. L., Glasgow, N., Kulcsar, L. J., Sanders, S., & Thiede, B. C. (2019). The multiscalar organization of aging-related services in US rural places. Journal of Rural Studies, 68, 219–229. https://doi.org/10.1016/j.jrur....
 
6.
Burholt, V., & Dobbs, C. (2012). Research on rural ageing: Where have we got to and where are we going in Europe? Journal of Rural Studies, 28(4), 432–446. https://doi.org/10.1016/j.jrur....
 
7.
CBOS. (2019). Jakiej pomocy potrzebują osoby starsze i kto im jej udziela? [What kind of help do older adults need, and who provides it to them?]. https://www.cbos.pl/SPISKOM.PO....
 
8.
GUS. (2024). Sytuacja osób starszych w Polsce w 2023 r. [The situation of older adults in Poland in 2023]. https://stat.gov.pl/files/gfx/....
 
9.
GUS. (2025). Concise Statistical Yearbook of Poland. https://stat.gov.pl/en/topics/....
 
10.
Joseph, A. E., & Cloutier-Fisher, D. (2005). Ageing in rural communities: Vulnerable people in vulnerable places. In G. J. Andrews & D. R. Phillips (Eds.), Ageing and place: Perspectives, policy, practice (pp. 133–146). Routledge.
 
11.
Lehning, A. J. (2012). City governments and aging in place: Community design, transportation, and housing innovation adoption. The Gerontologist, 52(3), 345–356. https://doi.org/10.1093/geront....
 
12.
Malinowski, M. (2023). Wielowymiarowe zależności między kondycją finansową gmin wiejskich a poziomem życia mieszkańców [Multidimensional relationships between the financial status of rural communes and their residents’ standard of living]. Wieś i Rolnictwo, 199(2), 67–89. https://doi.org/10.53098/wir02....
 
13.
Matysiak, I., & Michalska, S. (2016). Social farming: A new model of dealing with ageing in rural areas in Poland? Sociologia e Politiche Sociali, 3, 65–82.
 
14.
Matysiak, I. (2024). Nieformalne praktyki pomocy i wsparcia dla osób starszych oraz ich rodzin w środowiskach wiejskich [Informal help and support practices for older adults and their families in rural areas]. Wychowanie w Rodzinie, 31(3), 287–306.
 
15.
Matysiak, I. (2025). Older rural stayers and movers: Why (not) to age in place in the countryside? Population, Space and Place, 31(1), 1–14. https://doi.org/10.1002/psp.28....
 
16.
Michalska, S., Zwęglińska-Gałecka, D., & Halamska, M. (2024). To give what is really needed: Research report. Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences. https://doi.org/10.53098/978-8....
 
17.
Pani-Harreman, K. E., Bours, G. J., Zander, I., Kempen, G. I., & van Duren, J. M. (2021). Definitions, key themes, and aspects of ‘ageing in place’: A scoping review. Ageing & Society, 41(9), 2026–2059. https://doi.org/10.1017/S01446....
 
18.
Rosochacka-Gmitrzak, M., & Racław, M. (2015). Opieka nad zależnymi osobami starszymi w rodzinie: Ryzyko i ambiwalencja [Family care for dependent older adults: Risk and ambivalence]. Studia Socjologiczne, 2(217), 23–47.
 
19.
Russell, E. (2024). Rural places and aging: between aging in place and stuck in place. In Cutchin, M. & Rowles, G. D. (Eds.), Handbook on aging and place (pp. 277–292). Edward Elgar Publishing. http://dx.doi.org/10.4337/9781....
 
20.
Sęk, H., & Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne [Social support – definitions, types and sources of support, selected theories]. In H. Sęk & R. Cieślak (Eds.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie (pp. 11–28). Wydawnictwo Naukowe PWN.
 
21.
Stanny, M., & Komorowski, Ł. (2024). Przemiany ludnościowe na wsi [Population changes in rural areas]. In W. Poczta & A. Hałasiewicz (Eds.), Polska Wieś 2024: Raport o stanie wsi (pp. 49–68). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
 
22.
Szatur-Jaworska, B. (Ed.). (2024). Dostępność usług społecznych dla osób starszych mieszkających w gminach wiejskich [Avaliability of social services for older people living in rural communes]. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
 
23.
Szukalski, P. (2001). Dziadkowie, wnuki i pradziadkowie: Szkic demograficzny [Grandparents, grandchildren, and great-grandparents: A demographic sketch]. Problemy Rodziny, 3, 18–24.
 
24.
Tobiasz-Adamczyk, B. (2021). Jakość życia [Quality of life]. In P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, & T. Zdrojewski (Eds.), PolSenior2: Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem (pp. 995–1009). Gdański Uniwersytet Medyczny.
 
25.
Vasunilashorn, S., Steinman, B. A., Liebig, P. S., & Pynoos, J. (2012). Aging in place: Evolution of a research topic whose time has come. Journal of Aging Research, 1, 1–6. https://doi.org/10.1155/2012/1....
 
26.
Walsh, K., O’Shea, E., Scharf, T., & Shucksmith, M. (2014). Exploring the impact of informal practices on social exclusion and age-friendliness for older people in rural communities. Journal of Community & Applied Social Psychology, 24(1), 37–49. https://doi.org/10.1002/casp.2....
 
27.
Wiles, J. (2005). Home as a new site of care provision and consumption. In G. J. Andrews & D. R. Phillips (Eds.), Ageing and place: Perspectives, policy, practice (pp. 79–97). Routledge.
 
28.
Wojszel, Z. B., & Politynska, B. (2021). The structure and functional correlates of social support networks of people in advanced old age living in chosen urban and rural areas in Poland: A cross-sectional study. European Journal of Ageing, 18(3), 345–355. https://doi.org/10.1007/s10433....
 
29.
Yarker, S., Doran, P., & Buffel, T. (2024). Theorizing “place” in aging in place: The need for territorial and relational perspectives. The Gerontologist, 64(2), 1–6. https://doi.org/10.1093/geront....
 
Deklaracja dostępności
 
eISSN:2300-5866
ISSN:2082-9019
Journals System - logo
Scroll to top