Złożoność zjawiska przemocy domowej wobec starszych kobiet na obszarach wiejskich. Charakterystyka
współwystępowania form przemocy i relacji między sprawcami a ofiarami
Więcej
Ukryj
1
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny, Instytut Socjologii, Krakowska 71, 71-017 Szczecin, Polska
Data nadesłania: 16-05-2023
Data ostatniej rewizji: 30-07-2023
Data akceptacji: 30-07-2023
Data publikacji: 10-11-2023
Autor do korespondencji
Albert Terelak
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny, Instytut Socjologii, Krakowska 71, 71-017 Szczecin, Polska
Wychowanie w Rodzinie 2023;30(1):249-282
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Cel. Badanie nad zjawiskiem przemocy domowej wobec kobiet w wieku senioralnym, zrealizowane na obszarach wiejskich Pomorza Zachodniego, zorientowane zostało na charakterystykę struktury zjawiska (w postaci – ugruntowanych w tradycji badawczej i opisanych
w literaturze – pięciu jego form: przemocy psychicznej, fizycznej, zaniedbań, przemocy ekonomicznej i seksualnej), a także charakterystykę relacji między sprawcami a ofiarami. Metody. Koncepcja badawcza zrealizowana została przy zastosowaniu techniki wywiadu audytoryjnego bazującego na kwestionariuszu. Wyniki. 35,5% starszych kobiet doświadcza przemocy psychicznej, 22,3% doświadcza zaniedbań ze strony bliskich, 8,3% – aktów przemocy ekonomicznej, 5,8% przemocy fizycznej oraz 0,8% przemocy seksualnej. Mając na uwadze sprawców przemocy domowej wobec starszych kobiet, 60,6% stanowią mężczyźni, najczęściej mężowie ofiar (50%) oraz synowie (25%). Sprawcami przemocy częściej są mężowie ofiar niż ich dzieci, te z kolei są sprawcami przemocy wobec starszych częściej niż ich małżonkowie (czyli zięciowie/synowe ofiar), konkubenci czy partnerzy. Wnioski. Zaniedbania częściej współwystępują niż nie współwystępują z przemocą psychiczną. Dwa rodzaje aktów przemocy psychicznej: poniżanie, uporczywe naigrywanie się/przykre wyśmiewanie/ośmieszanie w oczach innych oraz obwinianie za choćby drobne porażki, niepowodzenia/wielokrotne zrzucanie winy za własne błędy charakteryzują
się wysokim potencjałem wiązania krzywd psychicznych z zaniedbaniami. Pozostają one w zależności z niemal wszystkimi, przyjętymi do badania, aktami zaniedbań. Taka korelacja form przemocy domowej może być odczytywana jako swoisty kompleks dysfunkcji relacji między członkami rodziny. Wyniki badania potwierdzają tezę, iż sytuację rodzin charakteryzuje swoista kumulacja warunków posiadających znamiona patologii wzorców życia rodzinnego, wyrażająca się występowaniem całych kompleksów doświadczanych krzywd, należących zwykle do więcej niż jednej formy przemocy.
REFERENCJE (68)
1.
Babbie, E.R. (2005). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2.
Band-Winterstein, T. (2015). Aging in the shadow of violence: a phenomenological conceptual framework for understanding elderly women who experienced lifelong IPV [Starzenie się w cieniu przemocy: fenomenologiczne ramy pojęciowe umożliwiające zrozumienie starszych kobiet, które przez całe życie doświadczały przemocy domowej ze strony partnera]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 27(4-5), 303-327. DOI: 10.1080/08946566.2015.1091422.
3.
Band-Winterstein, T., Eisikovits, Z. (2010). Towards phenomenological theorizing about old women abuse [W kierunku fenomenologicznego teoretyzowania na temat nadużyć wobec starszych kobiet]. Ageing International, 35(3), 202-214. DOI: 10.1007/s12126-010-9067-y.
4.
Bhatia, P., Soletti, A.B. (2019). Hushed voices: views and experiences of older women on partner abuse in later life [Ciche głosy: poglądy i doświadczenia starszych kobiet na temat przemocy wobec partnerów w starszym życiu]. Ageing International, 44(1), 41-56. DOI: 10.1007/s12126-018-9331-0.
5.
Błędowski, P., Grodzicki, T., Mossakowska, M., Zdrojewski, T. (red.) (2021). PolSenior 2: Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem. Gdański Uniwersytet Medyczny. Pobrane 05.01.2024 z:
https://depot.ceon.pl/bitstrea....
6.
Brownell, P. (2015). Neglect, abuse and violence against older women: definitions and research frameworks [Zaniedbanie, nadużycia i przemoc wobec starszych kobiet: definicje i ramy badawcze]. South Eastern European Journal of Public Health (SEEJPH), 1(1). DOI: 10.4119/seejph-1774.
7.
Brownell, P. (2016). A reflection on gender issues in elder abuse research: Brazil and Portugal [Refleksja na temat kwestii płci w badaniach nad przemocą wobec osób starszych: Brazylia i Portugalia]. Ciência & Saúde Coletiva, 21(11), 3323-3330. DOI: 10.1590/1413-812320152111.23142016.
8.
Buchbinder, E., Band-Winterstein, T. (2003). “Like a wounded bird”: Older battered women’s life experiences with intimate violence ["Jak raniony ptak": Doświadczenia życiowe starszych kobiet doświadczających maltretowania ze strony partnera]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 15(2), 23-44. DOI: 10.1300/J084v15n02_02.
9.
Centrum Badania Opinii Publicznej (2005). Przemoc i konflikty w domu. Komunikat z badań nr BS/27/2005. Warszawa: CBOS. Pobrane 05.01.2024 z:
https://www.cbos.pl/SPISKOM.PO....
10.
Chan, K.L. (2017). Family polyvictimization and elevated levels of addiction and psychopathology among parents in a chinese household sample [Poliwiktymizacja rodzinna oraz podwyższony poziom uzależnienia i psychopatologii wśród rodziców w próbce chińskich gospodarstw domowych]. Journal of Interpersonal Violence, 32(16), 2433-2452. DOI: 10.1177/0886260515592617.
11.
Chan, K.L., Chen, Q., Chen, M. (2021). Prevalence and correlates of the co-occurrence of family violence: a meta-analysis on family polyvictimization [Występowanie i korelaty współwystępowania przemocy w rodzinie: metaanaliza dotycząca poliwiktymizacji w rodzinie]. Trauma, Violence, & Abuse, 22(2), 289-305. DOI: 10.1177/1524838019841601.
12.
Chan, K.L., Chen, Q., Chen, M., Lo, C.K.M., Yu, L. (2019). Screening for multiple types of family violence: development and validation of the family polyvictimization screen [Badania przesiewowe pod kątem wielu rodzajów przemocy w rodzinie: opracowanie i walidacja badań poliwiktymizacji rodziny]. Frontiers in Public Health, 7, 282. DOI: 10.3389/fpubh.2019.00282.
13.
Rzecznik Praw Obywatelskich. (2013). Przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet, w tym kobiet starszych i kobiet z niepełnosprawnościami. Analiza i zalecenia. Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, 7. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Pobrane 05.01.2024 z:
https://www.rpo.gov.pl/sites/d....
14.
De Donder, L., De Wachter, L., Ferreira-Alves, J., Lang, G., Penhale, B., Tamutiene, I., Luoma, M.L. (2019). Quality of life of abused older women: moderating influence of coping mechanisms [Jakość życia starszych kobiet doświadczających przemocy: moderujący wpływ mechanizmów radzenia sobie]. W: H. Bows (red.), Violence Against Older Women, Volume II (ss. 123-141). Cham: Palgrave Macmillan. doi: 10.1007/978-3-030-16597-0_7.
15.
Dutton, M.A., Goodman, L.A., Bennett, L. (1999). Court-involved battered women’s responses to violence: The role of psychological, physical, and sexual abuse [Sądowe reakcje kobiet doświadczających przemocy na przemoc: Rola nadużyć psychicznych, fizycznych i seksualnych]. Violence and Victims, 14(1), 89-104.
16.
Eisikovits, Z., Band-Winterstein, T. (2015). Dimensions of suffering among old and young battered women [Wymiary cierpienia wśród starszych i młodych kobiet maltretowanych]. Journal of Family Violence, 30(1), 49-62. DOI: 10.1007/s10896-014-9655-9.
17.
Ferreira, M., Lindgren, P. (2008). Elder abuse and neglect in south africa: a case of marginalization, disrespect, exploitation and violence [Nadużycia i zaniedbanie osób starszych w Republice Południowej Afryki: przypadek marginalizacji, braku szacunku, wyzysku i przemocy]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 20(2), 91-107. DOI: 10.1080/08946560801974497.
18.
Finkelhor, D., Ormrod, R.K., Turner, H.A. (2007). Poly-victimization: a neglected component in child victimization [Poliwiktymizacja: zaniedbany element wiktymizacji dzieci]. Child Abuse & Neglect, 31(1), 7-26. DOI: 10.1016/j.chiabu.2006.06.008.
19.
Flury, M., Nyberg, E., Riecher-Rössler, A. (2010). Domestic violence against women: definitions, epidemiology, risk factors and consequences [Przemoc domowa wobec kobiet: Definicje, epidemiologia, czynniki ryzyka i konsekwencje]. Swiss Medical Weekly, 140, w13099. DOI: 10.4414/smw.2010.13099.
20.
Garcia-Moreno, C., Jansen, H.A.F.M., Ellsberg, M., Heise, L., Watts, C.H. (2006). Prevalence of intimate partner violence: Findings from the WHO multi-country study on women’s health and domestic violence [Występowanie przemocy ze strony partnera: Wnioski z wielonarodowego badania WHO dotyczącego zdrowia kobiet i przemocy domowej]. The Lancet, 368(9543), 1260-1269. DOI: 10.1016/S0140-6736(06)69523-8.
21.
Glaser, B.G., Strauss, A.L. (2006). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research [Odkrycie teorii ugruntowanej: Strategie badań jakościowych]. New Brunswick - London: Aldine Transaction, a division of Transaction Publishers. Pobrane 05.01.2024 z:
http://www.sxf.uevora.pt/wp-co....
22.
Grunfeld, A.F., Larsson, D.M., Mackay, K., Hotch, D. (1996). Domestic violence against elderly women [Przemoc domowa wobec starszych kobiet]. Canadian Family Physician, 42, 1485-1493.
23.
Hacıaliefendioğlu, A., Yılmaz, S., Koyutürk, M., Karakurt, G. (2021). Co-occurrence patterns of intimate partner violence [Współwystępowanie wzorców przemocy między partnerami intymnymi]. Pacific Symposium on Biocomputing. Pacific Symposium on Biocomputing, 26, 79-90.
24.
Halicka, M. (2014). Ludzie starzy jako ofiary przemocy. W: P. Szukalski, B. Szatur-Jaworska (red.), Aktywne starzenie się: Przeciwdziałanie barierom (ss. 91-110). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
25.
Halicka, M., Halicki, J., Ślusarczyk, P. (2012). Przemoc wobec ludzi starszych. W: M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.) Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce (ss. 511-530). Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne. Pobrane 05.01.2024 z:
http://gerontologia.org.pl/wp-....
26.
Honarvar, B., Gheibi, Z., Asadollahi, A., Bahadori, F., Khaksar, E., Rabiey Faradonbeh, M., Farjami, M. (2020). The impact of abuse on the quality of life of the elderly: A population-based survey in Iran [Wpływ przemocy na jakość życia osób starszych: Badanie populacyjne w Iranie]. Journal of Preventive Medicine and Public Health, 53(2), 89-97. DOI: 10.3961/jpmph.19.210.
27.
Hoppe, S.J. (2020). Traditional values and domestic violence: An examination of older women’s attitudes and the ability to care for oneself [Tradycyjne wartości i przemoc domowa: Badanie postaw starszych kobiet i zdolności do dbania o siebie]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 32(5), 471-488. DOI: 10.1080/08946566.2020.1830216.
28.
Instytut Millward Brown SMG/KRC. (2011). Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie: przemoc w rodzinie z perspektywy dorosłej populacji Polski: Raport z badania Zrealizowanego dla
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Pobrane 08.01.2024 z:
https://archiwum.mrips.gov.pl/....
29.
Kleinschmidt, K. C. (1997). Elder abuse: A review [Nadużycia wobec osób starszych: Przegląd]. Annals of Emergency Medicine, 30(4), 463-472. DOI: 10.1016/S0196-0644(97)70006-4.
30.
Kołodziejczak, S., Terelak, A., Bulsa, M. (2019). Domestic violence against seniors in rural areas of West Pomerania, Poland [Przemoc domowa wobec seniorów na terenach wiejskich Pomorza Zachodniego]. Annals of Agricurtural and Environmental Medicine, 26(1), 92-96. DOI: 10.26444/aaem/92208.
31.
Korzeniowski, K. i in. (2009). Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych: Część II - Raport z badania profesjonalistów. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Psychologii. Pobrane 08.01.2024 z:
https://archiwum.mrips.gov.pl/....
32.
Korzeniowski, K., Radkiewicz, P. (2015). Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Raport z badania ogólnopolskiego 2015 r. oraz badania porównawczego z lat 2009-2015. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Psychologii. Pobrane 08.01.2024 z:
https://www.gov.pl/attachment/....
35.
Laing, L. (2016). Secondary victimization: Domestic violence survivors navigating the family law system [Wtórna wiktymizacja: Ofiary przemocy domowej w systemie prawa rodzinnego]. Violence Against Women, 23(11), 1314-1335. DOI: 10.1177/1077801216659942.
36.
Makara‑Studzińska, M., Sosnowska, K. (2012). Violence against old people – a review of the literature [Przemoc wobec osób starszych - przegląd literatury]. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 12(1), 57-61.
37.
Marshall, L.L. (1992a). Development of the severity of violence against women scales [Rozwój skal nasilenia przemocy wobec kobiet]. Journal of Family Violence, 7(2), 103-121. DOI: 10.1007/BF00978700.
38.
Marshall, L.L. (1992b). The severity of violence against men scales [Dotkliwość przemocy wobec mężczyzn]. Journal of Family Violence, 7(3), 189-203. DOI: 10.1007/BF00979027.
39.
Mazur, J. (2002). Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
40.
McGarry, J., Ali, P., Hinchliff, S. (2017). Older women, intimate partner violence and mental health: a consideration of the particular issues for health and healthcare practice [Starsze kobiety, przemoc ze strony partnera i zdrowie psychiczne: Rozważenie konkretnych zagadnień związanych ze zdrowiem i praktyką zdrowotną]. Journal of Clinical Nursing, 26(15-16), 2177-2191. DOI: 10.1111/jocn.13490.
41.
McGarry, J., Simpson, C., Hinchliff-Smith, K. (2011). The impact of domestic abuse for older women: A review of the literature [Wpływ nadużyć w środowisku domowym na starsze kobiety: Przegląd literatury]. Health & Social Care in the Community, 19(1), 3-14. DOI: 10.1111/j.1365-2524.2010.00964.x.
42.
McGarry, J., Simpson, C., Mansour, M. (2010). How domestic abuse affects the wellbeing of older women [Jak nadużycia w środowisku domowym naruszają dobrostan starszych kobiet]. Nursing Older People, 22(5), 33-37. DOI: 10.7748/nop2010.06.22.5.33.c7795.
43.
Meyer, S.R., Lasater, M.E., Garcia-Moreno, C. (2019). Violence against older women: a protocol for a systematic review of qualitative literature [Przemoc wobec starszych kobiet: procedura dla systematycznego przeglądu literatury jakościowej]. BMJ Open, 9(5), e028809. DOI: 10.1136/bmjopen-2018-028809.
45.
Mossakowska, M., Więcek, A., Błędowski, P. (red.) (2012). Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne. Pobrane 08.01.2024 z:
http://gerontologia.org.pl/wp-....
46.
O’Leary, D.K., Maiuro, R. (2004). Psychological abuse in violent domestic relations [Przemoc psychiczna i przemocowe relacje rodzinne]. New York: Springer Publishing Company.
47.
O’Leary, D.K., Malone, J., Tyree, A. (1994). Physical aggression in early marriage: Prerelationship and relationship effects [Agresja fizyczna we wczesnym etapie małżeństwa: Konsekwencje przedmałżeńskie i małżenskie]. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 62(3), 594-602. DOI: 10.1037/0022-006X.62.3.594.
48.
Phillips, L.R. (2000). Domestic violence and aging women [Przemoc domowa i starzenie się kobiet]. Geriatric Nursing, 21(4), 188-193. DOI: 10.1067/mgn.2000.109584.
49.
Pickering, C. E., Yefimova, M., Maxwell, C. (2019). Co-occurrence of abuse and neglect as reported by dementia family caregivers [Współwystępowanie przemocy i zaniedbania według relacji opiekunów rodzinnych osób chorych na demencję]. Innovation in Aging, 3(Suppl 1), S544. DOI: 10.1093/geroni/igz038.2002.
50.
Pillemer, K., Finkelhor, D. (1988). The prevalence of elder abuse: a random sample survey [Rozpowszechnienie przemocy wobec osób starszych: badanie na losowej próbie]. The Gerontologist, 28(1), 51-57. DOI: 10.1093/geront/28.1.51.
51.
Ramsey-Klawsnik, H. (2017). Older adults affected by polyvictimization: A review of early research [Starsze osoby dotknięte poliwiktymizacją: Przegląd wczesnych badań]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 29(5), 299-312. DOI: 10.1080/08946566.2017.1388019.
52.
Ramsey-Klawsnik, H., Heisler, C. (2014). Polyvictimization in later life [Poliwiktymizacja w wieku starszym]. Victimization of the Elderly and Disabled, 17(1), 3-6.
53.
Ramsey-Klawsnik, H., Miller, E. (2017). Polyvictimization in later life: trauma-informed best practices [Poliwiktymizacja w wieku starszym: najlepsze praktyki wynikające z poinformowania o krzywdzie]. Journal of Elder Abuse & Neglect, 29(5), 339-350. DOI: 10.1080/08946566.2017.1388017.
54.
Rorat, J., Szeląg-Sikora, A., Gródek-Szostak, Z. (2016). Traditional and new women’s roles in rural areas [Tradycyjne oraz nowe role kobiece na obszarach wiejskich]. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych, 2, 99-106. DOI: 10.15576/pdgr/2016.2.99.
55.
Śniegulska, A. (2016). Violence against women and elderly people in a family environment [Przemoc wobec kobiet oraz osób niepełnosprawnych w środowisku domowym]. Journal of Modern Science, 31(4), 101-124.
56.
Terelak, A., Kołodziejczak, S., Bulsa, M. (2019). Scale and forms of domestic violence against schoolchildren in rural, rural-urban and urban areas [Skala i formy przemocy domowej wobec uczniów na terenach wiejskich, wiejsko-miejskich oraz miejskich]. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 26(4), 572-578. DOI: 10.26444/aaem/103871.
57.
Terelak, A., Kołodziejczak, S., Klepajczuk, B. (2010). Zintegrowane działanie wobec przemocy w rodzinie: Poradnik tworzenia i prowadzenia Gminnych Zespołów Interdyscyplinarnych. Szczecin: Agencja Reklamowa Madison.
58.
TNS OBOP. (2010). Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce wobec kobiet i wobec mężczyzn: Część I - raport z badań ogólnopolskich: Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: Listopad 2010 r. Warszawa: Ośrodek Badania Opinii Publicznej. Pobrane 08.01.2004 z:
https://archiwum.mrips.gov.pl/....
59.
Tobiasz-Adamczyk, B. (2010). Ludzie starsi i niepełnosprawni jako kategoria szczególnie wrażliwa na przemoc. W: Jaszczak-Kuźmińska D., Michalska K. (red.), Przemoc domowa wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu (ss. 33-67). Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
60.
United Nations: Division for Social Policy and Development: Department of Economic and Social Affairs. (2013). Neglect, abuse and violence against Older Women [Zaniedbanie, nadużycie i przemoc wobec starszych kobiet]. ST/ESA/351. New York. Pobrane 08.01.2024 z:
https://www.un.org/esa/socdev/....
61.
United Nations Economic and Social Council (2014). Report of the Commission on the Status of Women 2014: Follow-up to the Fourth World Conference on Women and to the special session of the General Assembly entitled “Women 2000: gender equality, development and peace for the twenty-first century” [Raport Komisji ds. Statusu Kobiet: Kontynuacja Czwartej Światowej Konferencji w sprawie Kobiet i specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego zatytułowanej "Kobiety 2000: Równość płci, rozwój i pokój w XXI wieku"]. Ss 53-85. DOI: 10.18356/9789210574310c003. Pobrane 08.01.2024 z:
https://www.un-ilibrary.org/co....
62.
Verdejo, I.C., Calvo, C.B. (2014). Analysis of violence against elderly woman [Analiza przemocy wobec starszych kobiet]. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 161, 110-114. DOI: 10.1016/j.sbspro.2014.12.018.
63.
Walker, L. (2012). Battered women syndrome and self-defense [Syndrom kobiety maltretowanej oraz samoobrona]. Notre Dame Journal of Law, Ethics & Public Policy, 6(2), 321-334.
64.
Walker, L. (2016). The battered woman syndrome [Syndrom kobiety maltretowanej]. New York: Springer Publishing Company. DOI: 10.1891/9780826170996.
65.
World Health Organization (2005). WHO multi-country study on women’s health and domestic violence against women: summary report of initial results on prevalence, health outcomes and women’s responses [Wielonarodowe badanie WHO na temat zdrowia kobiet i przemocy domowej wobec kobiet: raport podsumowujący wstępne wyniki dotyczące skali, skutków zdrowotnych i reakcji kobiet]. Pobrane 08.01.2024 z:
https://apps.who.int/iris/hand....
66.
Williams, J.L., Davis, M., Acierno, R. (2017). Global prevalence of elder abuse in the community [Globalna skala występowania przemocy wobec osób starszych w społeczności]. W: Elder Abuse: Research, Practice and Policy (ss. 45-65). New York: Springer International Publishing. DOI: 10.1007/978-3-319-47504-2_3.
67.
Yan, E. (2015). Elder abuse and help-seeking behavior in elderly Chinese [Nadużycia wobec seniorów i zachowania związane z poszukiwaniem pomocy wśród starszych Chińczyków]. Journal of Interpersonal Violence, 30(15), 2683-2708. DOI: 10.1177/0886260514553628.
68.
Ziółkowski, A., Błachnio, A., Pąchalska, M. (2015). An evaluation of life satisfaction and health – quality of life of senior citizens [Ewaluacja satysfakcji z życia i zdrowia – jakość życia seniorów]. Annals of Agricurtural and Environmental Medicine, 22(1), 147-151. DOI: 10.5604/12321966.1141385.