Celem artykułu jest opis przemian obyczajów w kulturze XIX wieku. Analiza traktatów moralizatorskich i poradników wychowawczych, rozumianych jako ważne teksty kultury, pozwala prześledzić proces zmian zachodzących w tzw. pedagogice płciowej. Przełom XVIII i XIX wieku odczytać można jako wyraźny wzrost zainteresowań ludzką seksualnością na poziomie narracji parenetycznych. Dyskurs moralny sprzężony zostaje wówczas z dyskursem higienicznym. Z perspektywy historii kultury na szczególną uwagę zasługuje wzmożona popularność kategorii wstydu, rozumianego jako regulatora więzi społecznych (w tym rodzinnych). Przemiany intymności w kulturze XIX wieku to ważne i ciekawe świadectwo kształtowania się podwójnej moralności (jawnej i ukrytej) oraz funkcjonowania sprzecznych tendencji do tabuizowania i wypowiadania jednocześnie doświadczeń seksualnych. Strach przed społeczną dezaprobatą skutecznie organizował rytm życia codziennego. Skandalu i towarzyskiej kompromitacji obawiano się niemal na równi z utratą zdrowia czy groźbą nagłej śmierci. Druga połowa XIX wieku to właśnie okres gwałtownego wzrostu popularności poradników wychowawczych i towarzyskich. Wszelkie afekty i zachowania spontaniczne zaczynają uchodzić za niestosowne, w życiu społecznym zwyciężają bowiem mechanizmy i tendencje (samo)dyscyplinujące. Zwyczaje towarzyskie zostają poddane silnej presji otoczenia, eliminując tym samym z ich pejzażu indywidualne gesty i skłonności. Kultura XIX wieku stanowi niezwykle ciekawy rezerwuar wzorców małżeńskich i rodzicielskich. Edukacja dzieci i młodzieży ukierunkowana jest na naukę umiejętności odgrywania pożądanych ról społecznych: cnotliwych panien z dobrych domów czy, już mniej restrykcyjnie, wzorowych kawalerów, kandydatów na idealnych mężów i ojców. Teatralizacja życia codziennego w kulturze XIX wieku osiągnęła swoje apogeum. Jednocześnie trzeba podkreślić, że wciąż obowiązywało olbrzymie zróżnicowanie społeczne (stanowe); zasady dobrego wychowania, okazywanie kurtuazji w codziennych kontaktach dotyczyły tylko grup uprzywilejowanych, od pozostałych bowiem nikt nie oczekiwał znajomości etykiety.