Kobieta, mężczyzna,... osoba niepełnosprawna? Płeć (w) niepełnosprawności a wychowanie w rodzinie
Więcej
Ukryj
1
Katedra Teorii i Filozofii Wychowania, Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii, Uniwersytet
Zielonogórski, ul. Licealna 9, 65-001 Zielona Góra, Polska.
Data nadesłania: 06-09-2016
Data ostatniej rewizji: 27-01-2017
Data akceptacji: 27-01-2017
Data publikacji: 29-09-2017
Autor do korespondencji
Iwona Banach
Katedra Teorii i Filozofii Wychowania, Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii, Uniwersytet
Zielonogórski, ul. Licealna 9, 65-001 Zielona Góra, Polska.
Wychowanie w Rodzinie 2017;16(2):277-292
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Rzeczywistość społeczna nastawiona i skoncentrowana na ludzkim ciele wyznacza
nowy wymiar niepełnej sprawności fizycznej. Termin „osoba niepełnosprawna” okazuje
się pozbawiony płci. Kobiety niepełnosprawne uważają, że są traktowane jako
„trzecia płeć”. Ich dyskryminacja stanowi wynik braku wrażliwości na płeć osób niepełnosprawnych.
Płeć staje się kwestią zapomnianą, wręcz nieistotną. W sytuacji zupełnie
nieświadomego globalnego ujmowania niepełnosprawności z pominięciem płci
tych jednostek rodzi się poważny problem, dotyczący w szczególności percepcji kobiet
niepełnosprawnych.
Problematyka podejmowana w artykule odnosi się do obszaru zarówno pedagogiki
społecznej, jak i pedagogiki specjalnej. Poruszane rozważania stanowią próbę egzemplifikacji
pomijania płci w odniesieniu do osób niepełnosprawnych traktowanych
w sposób globalny, z pomijaniem różnicy wynikającej z płci. Głównym celem prowadzonych
badań było poznanie sytuacji związanych z funkcjonowaniem społecznym kobiet
niepełnosprawnych ruchowo oraz percepcją własnej niepełnosprawności. Badania
przeprowadzono w 2014 roku na terenie województwa lubuskiego, objęto nimi 92 kobiety
niepełnosprawne. W badaniach ograniczono grupę kobiet z niepełnosprawnością do kobiet z dysfunkcją narządu ruchu. Badania prowadzone były indywidualnie i polegały
na wypełnieniu kwestionariusza. Charakter badań implikował metodę i narzędzie
badawcze. Zasadne było odwołanie się do metody wywiadu pogłębionego i kwestionariusza
wywiadu. Uzyskany materiał poddałam następnie analizie jakościowej i ilościowej.
Spośród wielu pytań, jakie zadałam niepełnosprawnym kobietom do niniejszej
analizy wybrałam kilka istotnych dla kontekstu podjętych w artykule rozważań. Dla
wyjaśniania postaw przyjmowanych wobec osób niepełnosprawnych, a w szczególności
sytuacji niepełnosprawnych kobiet, z powodzeniem zastosowanie może znaleźć
koncepcja naznaczania społecznego. Koncepcja ta, przyjmując społeczny model niepełnosprawności,
definiuje ją tym samym jako ograniczenie w pełnieniu ról społecznych.
W konsekwencji niepełnosprawność w reakcjach otoczenia traktowana jest jako
dewiacja, a osobom nią dotkniętym nadawane są tzw. etykietki, przypisujące je tym
samym do określonej kategorii.
Konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na fakt, iż aktualne postawy przejawiane
wobec kobiet niepełnosprawnych oraz percepcja własnej niepełnosprawności stanowią
wynik wieloletniego traktowania ich jako marginesu społecznego, przy jednoczesnym
odmawianiu im prawa do normalnego życia społecznego. Główne ograniczenia
w funkcjonowaniu tych osób stanowią nie tyle przyczyny związane z brakiem sprawności
fizycznej, ile reakcje otoczenia społecznego na niepełnosprawność i jej odbiór.
REFERENCJE (30)
1.
Bem S.L., Androgynia psychiczna a tożsamość płciowa, [w:] P.G. Zimbardo, F.L. Ruch, Psychologia i życie, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1988.
2.
Bem S.L., Męskość, kobiecość. O różnicach wynikających z płci, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
3.
Błeszyńska K., Niepełnosprawność a struktura identyfikacji społecznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.
4.
Butler J., Uwikłani w płeć, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008.
5.
Chodkowska M., Kobieta niepełnosprawna. Socjopedagogiczne problemy postaw, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1993.
6.
Chomczyńska-Rubacha M., Socjalizacja rodzajowa w rodzinie, „Roczniki Pedagogiki Rodziny” 2006, nr 1.
7.
Domański H., Równouprawnienie. Stereotyp tradycyjnego podziału ról, [w:] A. Titkow, H. Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce, PAN IFiS, Warszawa 1995.
8.
Firkowska-Mankiewicz A., Czy tak samo wychowujemy dziewczęta i chłopców?, [w:] A. Titkow, H. Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce, PAN IFiS, Warszawa 1995.
9.
Flatow E., Predyspozycja czy predestynacja? Stereotypy płci i rola szkoły w kontekście rozważań o zdrowiu, [w:] L. Kopciewicz, E. Zierkiewicz (red.), Koniec mitu niewinności? Płeć i seksualność w socjalizacji i edukacji, Wydawnictwo Psychologii i Kultury ENETEIA, Warszawa 2009.
10.
Gustavsson A., Zakrzewska-Menterys E., Społeczny kontekst upośledzenia, [w:] A. Gustavsson, E. Zakrzewska-Menterys (red.), Upośledzenie w społecznym zwierciadle, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1997.
12.
Karkowska M., Socjalizacja rodzajowa dziewcząt i chłopców a ukryty program edukacji szkolnej, [w:] M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Role płciowe. Kultura i edukacja, Wydawnictwo WSHE, Łódź 2006.
13.
Lemert E., Social Pathology. A Systemathic Approach to the Theory of Sociopathic Behavior, McGraw-Hill, New York 1951.
14.
Mała encyklopedia medycyny, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1990.
15.
Marszałek L., Niepełnosprawność, kobiecość, rodzina, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2006.
16.
Marszałek L., Społeczny kontekst niepełnosprawności, „Seminare” 2007, nr 24.
17.
Mead M., Kultura i tożsamość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
18.
Nowak A., Zagrożenie wykluczeniem społecznym kobiet niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012.
19.
Oleksy-Sanocka B., Problem wielokrotnej dyskryminacji kobiet i dziewcząt w grupie osób z ograniczeniami sprawności, [w:] A. Brzezińska, J. Pluta, P. Rycielski (red.), Potrzeby specyficznych grup osób z ograniczeniami sprawności, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2010.
20.
Ostrowska A., Socjologia kalectwa i rehabilitacji. Wybrane problemy, PAN IFiS, Kraków 1976.
21.
Rudek I., Kobieta niepełnosprawna – predestynacja czy transformacja funkcjonowania społecznego?, [w:] B.A. Orłowska, P. Prüfer (red.), Globalno-lokalne wyzwania uczelni wyższych związane z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Naukowe PWSZ, Gorzów Wielkopolski 2012.
22.
Rudek I., Rodzina w procesie konstruowania obrazu osób niepełnosprawnych. Rola płci w niepełnosprawności, „Wychowanie w Rodzinie”, t. VI (2/2012), doi: 10.23734/wwr20122.165.186.
23.
Soroka-Fedorczuk A., Osoby niepełnosprawne w opiniach dzieci, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.
24.
Tamar M.P., Counseling Women With Disabilities, [w:] M. Kopala, M. Keitel (red.), Handbook of Counseling Women, SAGE Publications, Thousand Oaks 2003.
25.
Visvanathan N., Duggan L., Wiegersma N., Nisonoff L. (red.), Kobiety, gender i globalny rozwój. Wybór tekstów, PAH, Warszawa 2012.
26.
www.bunkier.art.pl/kbs/pokaz/261 [dostęp: 10.01.2016].
27.
www.domotwarty.org.pl/20.html [dostęp: 10.01.2016].
28.
www.onepl.org.pl [dostęp: 10.01.2016].
29.
www.onepl.org.pl [dostęp: 18.05.2014].
30.
www.pion.pl/artykuly/czytelnia/wizerunek-i-obraz-siebie-osob-z-niepelnosprawnoscia [dostęp: 10.04.2016].