Uwarunkowania wytrwałości w działaniu dzieci i młodzieży oraz ich implikacje pedagogiczne
Więcej
Ukryj
1
Wydział Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Polska
Data nadesłania: 18-01-2025
Data akceptacji: 23-03-2025
Data publikacji online: 25-07-2025
Autor do korespondencji
Marta Nikel
Wydział Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz, Polska
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel. Artykuł przedstawia analizę uwarunkowań wytrwałości w działaniu dzieci i młodzieży w trzech głównych wymiarach: indywidualnym, sytuacyjnym oraz rodzinnym. Celem pracy jest wskazanie praktycznych rekomendacji dla nauczycieli i rodziców w zakresie
wspierania tej kompetencji w środowisku szkolnym i rodzinnym. Metody i materiały. Opracowanie opiera się na krytycznej analizie literatury naukowej z zakresu psychologii i pedagogiki dotyczącej wytrwałości i zjawisk z nią powiązanych. Przeanalizowano teoretyczne modele samoregulacji, kontroli działania oraz czynniki i mechanizmy wspierające i zaburzające wytrwałość, takie jak kontrola uwagi, segmentaryzacja zadania, informacje zwrotne, symulacje mentalne oraz style i metody wychowania. Uwzględniono wyniki badań empirycznych dotyczących temperamentu, osobowości, kontekstu sytuacyjnego oraz wpływu środowiska rodzinnego na kształtowanie się wytrwałości w działaniu. Wyniki i wnioski. Wytrwałość w działaniu przyczynia się do sukcesu szkolnego i dobrego funkcjonowania psychospołecznego dzieci i młodzieży. Wnioski wskazują na konieczność całościowego podejścia do wspomagania jej rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnych właściwości (np. cech temperamentalnych, zdolności samoregulacji) oraz czynników zewnętrznych (sytuacyjnych, rodzinnych). Z tego powodu rodzice i nauczyciele powinni tworzyć dzieciom warunki do rozwoju wytrwałości w działaniu poprzez odpowiednie strategie wychowawcze i edukacyjne. Powinni dopasowywać swoje działania do orientacji w działaniu przejawianej przez dziecko. Istotne znaczenie w tym zakresie ma dostosowywanie zadań, odpowiednia organizacja pracy i otoczenia, strategie kontroli działania, regulacji emocjonalnej, sposoby wychowania i komunikacji w rodzinie.
REFERENCJE (38)
1.
Baumeister, R. F., & Tierney, J. (2013). Siła woli: Odkryjmy na nowo to, co w człowieku najpotężniejsze [Willpower: Let’s rediscover what’s most powerful in man]. Media Rodzina.
2.
Baumeister, R. F., Bratslavsky, E., Muraven, M., & Tice, D. M. (1998). Ego depletion: Is the active self a limited resource? Journal of Personality and Social Psychology, 74(5), 1252–1265.
https://doi.org/10.1037/0022-3....
3.
Beckmann, J. (1998). Intrusive thoughts, rumination, and incomplete intentions. In M. Kofta, G. Weary, & G. Sedek (Eds.), Personal control in action. Cognitive and motivational mechanisms (pp. 259–278). Plenum Press.
https://doi.org/10.1007/978-1-....
4.
Beckmann, J., & Heckhausen, H. (2018). Situational determinants of behavior. In J. Heckhausen & H. Heckhausen (Eds.), Motivation and Action (3rd ed., pp. 113–162). Springer International Publishing.
5.
Brenner, E. M., & Salovey, P. (1999). Regulacja emocjonalna w okresie dzieciństwa: Aspekty rozwojowe, interpersonalne i indywidualne [Emotional regulation in childhood: developmental, interpersonal, and individual aspects]. In P. Salovey & D. J. Sluyter (Eds.), Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna: Problemy edukacyjne (pp. 288–327). Dom Wydawniczy Rebis.
6.
Carver, C. S., & Scheier, M. F. (1985). A control-systems approach to the self-regulation of action. In J. Kuhl & J. Beckmann (Eds.), Action control: From cognition to behavior (pp. 237–265). Springer Verlag.
7.
Cywińska, M. (2012). Rozwijanie motywacji uczniów do nauki [Developing students’ motivation to learn]. Studia Edukacyjne, 20, 153–166.
8.
Eliasz, A. (1974). Temperament a osobowość [Temperament and personality]. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
9.
Eliasz, A. (1981). Temperament a system regulacji stymulacji [Temperament and stimulation regulation system]. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
10.
Kanfer, R. (1996). Self-regulatory and other non-ability determinants of skill acquisition. In P. M. Gollwitzer & J. A. Bargh (Eds.). The psychology of action and motivation to behavior (pp. 404–423). The Guilford Press.
11.
Kadzikowska-Wrzosek, R. (2011). Wytrwałość i skuteczność działania: Wpływ kontekstu sytuacyjnego i siły woli [Persistence and effectiveness of action: The impact of situational context and willpower]. Roczniki Psychologiczne, 14(2), 159–187.
12.
Kadzikowska-Wrzosek, R. (2013). Siła woli: Autonomia, samoregulacja i kontrola działania [Willpower: Autonomy, self-regulation, and action control]. Wydawnictwo Smak Słowa.
13.
Karolczak, A. (2005). Sens regulacyjny wyczerpywania się ego [The regulatory sense of ego depletion] [Unpublished doctoral dissertation]. Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.
14.
Kuhl, J. (1982). Action vs. state orientation as a mediator between motivation and action. In W. Hacker, W. Volport & M. von Cranach (Eds.), Cognitive and Motivational Aspects of Action (pp. 67–85). VEB Verlag der Wissenschaften.
15.
Kuhl, J. (1985). Volitional mediators of cognition-behavior consistency: Self–regulatory processes and action versus state orientation. In J. Kuhl & J. Beckmann (Eds.), Action control: From cognition to behavior (pp. 101–128). Springer-Verlag.
16.
Kuhl, J. (1987). Action Control: The Maintenance of Motivational States. In F. Halisch & J. Kuhl (Eds.), Motivation, Intention, and Volition (pp. 279–291). Springer-Verlag.
17.
Kuhl, J. (1994). A theory of action and state orientations. In J. Kuhl & J. Beckmann (Eds.), Volition and personality: Action versus state orientation (pp. 9–46). Hogrefe & Huber Publishers.
18.
Kuhl, J., & Eisenbeiser, T. (1986). Mediating versus meditating cognitions in human motivation: Action control, inertial motivation and the alienation effect. In: J. Kuhl & W. Atkinson (Eds.), Motivation, thought, and action (pp. 288–306). Praeger.
19.
Liberska, H., & Matuszewska, M. (2014). Modele funkcjonowania rodziny: Style wychowania [Family functioning models: Parenting styles]. In I. Janicka & H. Liberska (Eds.), Psychologia rodziny (pp. 115–139). Wydawnictwo Naukowe PWN.
20.
Locke, E. A., & Latham, G. P. (1990). A theory of goal setting and task performance. Prentice-Hall.
21.
Łukaszewski, W., & Marszał-Wiśniewska, M. (2006). Wytrwałość w działaniu: Wyznaczniki sytuacyjne i osobowościowe [Persistence in action: Situational and personality determinants]. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
22.
Marszał-Wiśniewska, M. (1999). Siła woli a temperament [Willpower and temperament]. Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
23.
Marszał-Wiśniewska, M. (2001). Wychowawcze uwarunkowania orientacji na stan: Jak można nie wykształcić silnej woli? [Educational conditions of state orientation: How can strong willpower fail to develop?]. Przegląd Psychologiczny, 44(4), 479–494.
24.
Maruszewski, T., Doliński, D., Łukaszewski, W., & Marszał-Wiśniewska, M. (2008). Emocje i motywacja [Emotions and motivation]. In J. Strelau & D. Doliński (Eds.), Psychologia: Podręcznik akademicki (Vol. 1, pp. 511–649). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
25.
Matejczuk, J. (2014). Rozwój dziecka: Wiek przedszkolny: Wiek: 2/3–5/6 lat [Child development: Preschool age: Age: 2/3–5/6 years]. Instytut Badań Edukacyjnych.
26.
Matthews, G., May, J., Mogg, D. R., & Eysenck, M. (1991). Attentional bias in anxiety: Selective search or defective filtering? Journal of Abnormal Psychology, 99(2), 166–173.
https://doi.org/10.1037/0021-8....
27.
Mischel, W., & Baker, N. (1975). Cognitive appraisals and transformations in delay behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 31(2), 254–261.
28.
Mischel, W., Cantor, N., & Feldman, S. (1996). Principles of self-regulacion: The nature of willpower and self-control. In I. T. Higgins & A. W. Kruglanski (Eds.), Social psychology: Handbook of basic principles (pp. 329–360). Guilford Press.
29.
Mielcarek, M., & Ratajczyk, A. (2014). Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju: Wczesne dzieciństwo: Wiek 0–2/3 lata [Recognizing the child’s resources and development environment: Early childhood: Age 0–2/3 years]. Instytut Badań Edukacyjnych.
30.
Newcomb, T. M. (1962). Dwa typy nastawienia wobec przeszkód [Two types of attitudes towards obstacles]. In A. Malewski (Ed.), Zagadnienia psychologii społecznej (pp. 195–208). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
31.
Nęcka, E. (2000). Pobudzenie intelektu. Zarys formalnej teorii inteligencji [Stimulating the intellect. Outline of the formal theory of intelligence]. Uniweritas.
32.
Oettingen, G., Pak, H., & Schnetter, K. (2001). Self-regulation of goal setting: Turning free fantasies about the future into binding goals. Journal of Personality and Social Psychology, 80(5), 736–753.
https://doi.org/10.1037/0022-3....
33.
Rękosiewicz, M., & Kram, A. (2014). Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju: Wczesny wiek szkolny: Wiek 5/6–8/9 lat [Recognizing the child’s resources and development environment: Early school age: Age 5/6–8/9 years]. Instytut Badań Edukacyjnych.
34.
Rheinberg, F. (2006). Psychologia motywacji [Psychology of motivation]. Wydawnictwo WAM.
35.
Strelau, J. (1985). Temperament, osobowość, działanie [Temperament, personality and action]. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
36.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych [Psychology of individual differences]. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
37.
Strelau, J., & Zawadzki, B. (2008). Psychologia różnic indywidualnych [Psychology of individual differences]. In J. Strelau & D. Doliński (Eds.), Psychologia: Podręcznik akademicki (Vol. 1, pp. 765–846). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
38.
Tyszkowa, M. (1976). Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych [Behaviour of school children in difficult situations]. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.