Bieżący numer
Online first
Archiwum
O czasopismie
Cele i zakres czasopisma
Wydawca i organ zarządzający
Zespół redakcyjny
Rada Naukowa
Kolegium Recenzentów
Indeksacja i współczynniki wpływu
Prawa autorskie i polityka otwartego dostępu
Źródła finansowania
Polityka prywatności
Dla autorów
Procedura publikacji
Procedura recenzowania
Wymogi redakcyjne
Etyka publikacji
Opłaty wydawnicze
Zabawy dzieci w spektrum autyzmu – z perspektywy doświadczeń matek
1
Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Pedagogiki, Licealna 9, 65-417 Zielona Góra, Polska
2
Gabinet Neurospektrum, Stefana Żeromskiego 17/2, 65-066 Zielona Góra, Polska
Data nadesłania: 08-08-2024
Data ostatniej rewizji: 18-09-2024
Data akceptacji: 16-10-2024
Data publikacji online: 18-10-2024
Data publikacji: 09-12-2024
Autor do korespondencji
Jarosław Antoni Bąbka
Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Pedagogiki, Licealna 9, 65-417 Zielona Góra, Polska
Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Pedagogiki, Licealna 9, 65-417 Zielona Góra, Polska
Wychowanie w Rodzinie 2024;31(2):355-381
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel. Celem opracowania jest omówienie specyfiki aktywności zabawowej dzieci w spektrum autyzmu opisanej w literaturze przedmiotu, ukazanie z perspektywy doświadczeń matek zabaw dzieci autystycznych, a także zasygnalizowanie zasadności wykorzystania
zabawy w procesie wspomagania ich rozwoju. Metody i materiały. Badania zrealizowano z wykorzystaniem wywiadu o semistrukturalizowanym charakterze. W badaniach wzięło udział 14 kobiet w wieku pomiędzy 25. a 54. rokiem życia, których dzieci miały orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na spektrum autyzmu. Uzyskane wyniki badań opracowano zgodnie z założeniami
perspektywy fenomenograficznej. Wyniki i wnioski. Z badań wyłania się obraz specyficznej zabawy dzieci ze spektrum autyzmu,
która znacznie różni się od aktywności zabawowej dzieci neurotypowych. Analiza i interpretacja materiału badawczego pozwoliła wyróżnić następujące kategorie aktywności zabawowej podejmowanej w domu przez dziecko w spektrum autyzmu oraz jego rodziców, a także rodzeństwo: (1) zabawy na niby – wymagają interwencji ze strony dorosłego, (2) zabawy manipulacyjne bardziej niż konstrukcyjne, (3) zabawy schematyczne – reguły trudne do zrozumienia przez rodziców, (4) zabawy w relacji – upragniony kontakt rodziców z dzieckiem, (5) zabawy ruchowe – wspólnie spędzony z dzieckiem czas. Dzieci ze spektrum autyzmu bawią się w specyficzny – autystyczny – sposób. Wyniki badań uzasadniają potrzebę uwrażliwienia rodziców na ich zaangażowanie w wyzwalanie u dzieci w spektrum autyzmu czynności zabawowych. Zabawa, zgodnie z naturalistyczno-rozwojowo-behawioralnym podejściem, powinna być wykorzystywana w procesie wspomagania
rozwoju dzieci w spektrum autyzmu. W niej przejawia się rozwój dzieci, ponadto jest ona czynnikiem ich rozwoju.
REFERENCJE (50)
1.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of men-tal disorders: Fifth edition: DSM-5 [Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych: Wydanie piąte: DSM-5]. Washington – London: American Psychiatric Publishing.
2.
Baron-Cohen, S. (1987). Autism and symbolic play [Autyzm i zabawa symboliczna]. British Journal of Developmental Psychology, 5(2), 139–148. DOI: 10.1111/j.2044-835X.1987.tb01049.x.
3.
Barton, E. (2015). Teaching generalized pretend play and related behaviors to young children with disabilities [Nauczanie uogólnionej zabawy udawanej i powiązanych zachowań małych dzieci z niepełnosprawnościami]. Exceptional Children, 81(4), 489–506. DOI: 10.1177/0014402914563694.
4.
Bąbka, J. (2017). Dyskursy wczesnego wspomagania rozwoju dziecka z niepełnosprawnością. W: E. Skorek (red.), Wielowymiarowość przestrzeni profilaktyki logopedycznej (ss. 189–201). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
5.
Bąbka, J., Stein-Szała, K. (2021). Zabawa jako niewykorzystana sfera aktywności we wspomaganiu rozwoju dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. W: M. Adamowicz, L. Kataryńczuk-Mania, I. Kopaczyńska (red.), Poszukiwanie sojuszników i źródeł w pedagogice dziecka (ss. 126–143). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
6.
Bokus, B. (1984). Nawiązywanie interakcji społecznych przez małe dziecko. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
7.
Brzezińska, A. I. (2005). Jak myślimy o rozwoju człowieka. W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka (ss. 5–20). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
8.
Brzezińska, A. I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2016). Psychologia rozwoju człowieka. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
9.
Chang, Y., Shih, W., Landa, R., Kaiser, A. (2018). Symbolic play in school-aged minimally verbal children with autism spectrum disorder [Zabawa symboliczna u dzieci w wieku szkolnym z minimalną zdolnością mówienia i zaburzeniami ze spektrum autyzmu]. Journal of Autism Developmental Disorders, 48(5), 1436–1445. DOI: 10.1007/s10803-017-3388-6.
10.
Franke, A., Dahlgren, L. O. (1996). Conceptions of mentoring: An empirical study of conceptions of mentoring during the school-based teacher education [Koncepcje mentoringu: Badanie empiryczne koncepcji mentoringu w trakcie kształcenia nauczycieli w szkole]. Teaching and Teacher Education, 12(6), 627–641. DOI: 10.1016/S0742-051X(96)00004-2.
11.
Frith, U. (2016). Autyzm: Wyjaśnienie tajemnicy. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
12.
González-Sala, F., Gómez-Marí, I., Tárraga-Mínguez, R., Vicente-Carvajal, A., Pastor-Cerezuela, G. (2021). Symbolic play among children with autism spectrum disorder: A scoping review [Zabawa symboliczna wśród dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu: Przegląd zakresu]. Children, 8(801), 2–18. DOI: 10.3390/children8090801.
13.
Greenspan, S. I., Wieder, S. (2014). Dotrzeć do dziecka z autyzmem: Metoda Floortime: Jak pomóc dzieciom nawiązać relacje, komunikować się i myśleć. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
14.
Hasselgren, B., Beach, D. (1997). Phenomenography – a ,,good‐for‐nothing brother” of phenomenology? Outline of an analysis [Fenomenografia – „nic niewarta siostra” fenomenologii? Zarys analizy]. Higher Education Research & Development, 16(2), 191–202. DOI: 10.1080/0729436970160206.
15.
Howlin, P., Baron-Cohen, S., Hadwin, J. (2010). Jak uczyć dzieci z autyzmem czytania umysłu: Praktyczny poradnik dla nauczycieli i rodziców. Kraków: Wydawnictwo Jak.
16.
Huizinga, J. (2007). Homo ludens: Zabawa jako źródło kultury. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
18.
Kasari, C., Gulsrud, A. C., Wong, C., Kwon, S., Locke, J. (2010). Randomized controlled caregiver mediated joint engagement intervention for toddlers with autism [Randomizowana kontrolowana interwencja polegająca na zaangażowaniu się w czynności wspólne z udziałem opiekuna u małych dzieci z autyzmem]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40(9), 1045–1056. DOI: 10.1007/s10803-010-0955-5.
19.
Kruk-Lasocka, J. (2021). Psychomotoryka w rozpoznawaniu stanów ze spektrum autyzmu u dzieci. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
20.
Kwasiborska-Dudek, J. (2020). ESDM – wielospecjalistyczna metoda wczesnej interwencji dla małych dzieci. W: J. Kwasiborska-Dudek, D. Emiluta-Rozya (red.), Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) (ss. 103–117). Gdańsk – Warszawa: Harmonia Universalis, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
21.
Lam, Y. G., Yeung, S. (2012). Cognitive deficits and symbolic play in preschoolers with autism [Deficyty poznawcze i zabawa symboliczna u dzieci w wieku przedszkolnym z autyzmem]. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1), 560–564. DOI: 10.1016/j.rasd.2011.07.017.
22.
Lynch, H., Prellwitz, M., Schulze, C., Moore, A. H. (2018). The state of play in children’s occupational therapy: A comparison between Ireland, Sweden and Switzerland [Stan terapii zajęciowej dla dzieci: Porównanie Irlandii, Szwecji i Szwajcarii]. British Journal of Occupational Therapy, 81(1), 42–50. DOI: 10.1177/0308022617733256.
23.
Markowska-Manista, U. (2022). Zabawy dzieci w różnych kulturach – perspektywa antropologiczno-pedagogiczna. Problemy Wczesnej Edukacji, 54(1), 50–59. DOI: 10.26881/pwe.2022.54.04.
24.
Marton, F., Booth, S. (1997). Learning and awareness [Uczenie się i świadomość]. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates.
25.
Marton, F. (1981). Phenomenography – describing conceptions of the world around us [Fenomenografia – opisywanie koncepcji otaczającego nas świata]. Instructional Science, 10(2), 177–200. DOI: 10.1007/BF00132516.
26.
Męczkowska, A. (2003). Fenomenografia jako podeście badawcze w obszarze studiów edukacyjnych. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 71–89.
27.
Olechnowicz, H., Wiktorowicz, R. (2013). Dziecko z autyzmem: Wyzwalanie potencjału rozwojowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
28.
Opiela, M. (2020). Społeczno-kulturowa wartość wykorzystania gier i zabaw w edukacji, integracji międzypokoleniowej i międzykulturowej według koncepcji Edmunda Bojanowskiego. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 63(1), 87–102. DOI: 10.31743/zn.2020.63.1.05.
29.
Pasikowski, S. (2015). Granice teoretycznego nasycenia. Rocznik Lubuski, 41(1), 33–40.
30.
Pietras, T., Mokros, Ł., Król, M. D., Witusik, A., Sipowicz, K. (2022). Spektrum ASD – pozycja nozologiczna, charakterystyka kliniczna i diagnoza. W: T. Pietras, D. Podgórska-Jachnik, K. Sipowicz, A. Witusik (red.), Spektrum autyzmu – od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji (ss. 60–100). Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
31.
Pisula, E. (2005). Małe dziecko z autyzmem. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
32.
Pisula, E. (2016). Autyzm: Przyczyny, symptomy, terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
33.
Prokopiak, A. (2020). Diagnoza funkcji poznawczych u osób ze spektrum autyzmu – wybrane aspekty. W: A. Prokopiak (red.), Osoby ze spektrum autyzmu w biegu życia (ss. 111–139). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
34.
Pufund, D. (2020). Funkcje wykonawcze u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w świetle wybranych badań. Edukacja, 2(153), 43–58. DOI: 10.24131/3724.200203.
35.
Rogers, S. J., Dawson, G., Vismara, L. A. (2015). Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM): Jak wykorzystać codzienne aktywności, aby pomóc dzieciom tworzyć więzi, komunikować się i uczyć. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
36.
Román-Oyola, R., Figueroa-Feliciano, V., Torres-Martínez, Y., Torres-Vélez, J., Encarnación-Pizarro, K., Fragoso-Pagán S., Torres-Colón, L. (2018). Play, playfulness, and self-efficacy: Parental experiences with children on the autism spectrum [Zabawa, wesołość i poczucie własnej skuteczności: Doświadczenia rodziców z dziećmi ze spektrum autyzmu]. Occupational Therapy International, 33, 2–18. DOI: 10.1155/2018/4636780.
37.
Rzeźnicka-Krupa, J. (2007). Komunikacja, edukacja, społeczeństwo: O dyskursie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Gdańsk – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Oficyna Wydawnicza Impuls.
38.
Schreibman, L., Dawson, G., Stahmer, A. C., Landa, R., Rogers, S. J., McGee, G. G., Kasari, C., Ingersoll, B., Kaiser, A. P., Bruinsma, Y., McNerney, E., Wetherby, A., Halladay, A. (2015). Naturalistic developmental behavioral interventions: Empirically validated treatments for autism spectrum disorder [Naturalistyczne interwencje behawioralno-rozwojowe: Empirycznie potwierdzone metody leczenia zaburzeń ze spektrum autyzmu]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(8), 2411–2428. DOI: 10.1007/s10803-015-2407-8.
39.
Silberman, S. (2015). Neurotribes: The legacy of autism and the future of neurodiversity [Neuroplemiona: Dziedzictwo autyzmu i przyszłość neurodywersyfikacji]. New York: Avery.
40.
Skórczyńska, M. (2006). Podejście zorientowane na rodzinę we współczesnej teorii i praktyce wczesnej interwencji. W: B. Cytowska, B. Winczura (red.), Dziecko z zaburzeniami w rozwoju: Konteksty diagnostyczne i terapeutyczne (ss. 128–141). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
41.
Szatmari, P. (2007). Uwięziony umysł: Opowieści o ludziach z autyzmem. Kraków: Wydawnictwo Znak.
42.
Szczypczyk, A. (2009). Zabawa w procesie diagnozy i terapii małego dziecka z autyzmem. W: J. Kossewska (red.), Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi (ss. 79–89). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
43.
Tyszkowa, M. (1977). Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
44.
Waligórska, A., Waligórski, M. (2015). Naturalistyczne interwencje rozwojowo-behawioralne jako konsensus w terapii autyzmu. W: A. Rozetti, F. Rybakowski (red.), Spektrum autyzmu: Neurorozwojowe zaburzenia współwystępujące (ss. 115–123). Łódź –Warszawa: Krajowe Towarzystwo Autyzmu.
45.
Wetherby, A., Woods, J., Allen, L., Cleary, J., Dickinson, H., Lord, C. (2004). Early indicators of autism spectrum disorders in the second year of life [Wczesne kryteria kategorii ze spektrum autyzmu w drugim roku życia]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 34, 473–493. DOI: 10.1007/s10803-004-2544-y.
46.
Wiekiera, E. (1995). Strategia postępowania z dziećmi autystycznymi: Poradnik praktyczny dla rodziców: Przekład z "Engagement”. Kraków: Krajowe Towarzystwo Autyzmu.
47.
Winczura, B. (2010). Zabawa jako komponent rozwoju teorii umysłu u dzieci z autyzmem. W: B. Winczura (red.), Autyzm: Na granicy zrozumienia (ss. 87–99). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
48.
Winczura, B. (2017). Od wczesnych zwiastunów autyzmu po przywiązanie – rozwój relacji społecznych dzieci ze spektrum autyzmu w kontaktach z bliskimi. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 19, 69–94.
49.
Wolfberg, P., Bottema-Beutel, K., DeWitt, M. (2012). Including children with autism in social and imaginary play with typical peers [Włączanie dzieci z autyzmem do zabaw społecznych i wyobrażeniowych z typowymi rówieśnikami]. American Journal of Play, 5(1), 55–80.
50.
Yates, K., Le Couteur, A. (2009). Diagnosing autism [Diagnozowanie autyzmu]. Paediatrics and Child Health, 19(2), 55–59. DOI: 10.1016/j.paed.2008.10.010.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-5866 |
| ISSN: | 2082-9019 |
© 2006-2024 Journal hosting platform by Bentus
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
