Ocena relacji w rodzinie przez matki wychowujące dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
 
Więcej
Ukryj
1
Katedra Psychologii, Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska
 
2
Uniwersytet Medyczny w Lublinie, I Wydział Lekarsko-Dentystyczny, II Klinika Psychiatrii i Rehabilitacji Psychiatrycznej, Głuska 1, 20-439, Lublin, Polska
 
3
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, aleja IX Wieków Kielc 19A, 25-317 Kielce, Polska
 
4
NZOZ Kraków- Południe ul. Marii i Bolesława Wysłouchów 43, 30-611 Kraków, Polska
 
 
Data nadesłania: 22-09-2023
 
 
Data ostatniej rewizji: 29-10-2023
 
 
Data akceptacji: 29-11-2023
 
 
Data publikacji online: 29-12-2023
 
 
Autor do korespondencji
Justyna Cecylia Świerczyńska   

Katedra Psychologii, Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, ul. Krakowska 11, 25-029, Kielce, Polska
 
 
Wychowanie w Rodzinie 2023;30(3):101-124
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel / przedmiot: Celem pracy bała analiza zależności między oceną relacji w rodzinie a pozytywną orientacją życiową, negatywną emocjonalnością i zahamowaniem społecznym, poziomem wypalenia się sił, poczuciem wsparcia społecznego oraz odpornością psychiczną matek wychowujących dzieci z ASD. Metody i/lub materiały: W pracy zastosowano: ankietę, na podstawie której zebrano dane socjodemograficzne oraz informacje dotyczące relacji w rodzinie badanych kobiet, Skalę P, aut. G. Caprara, Skalę DS-14, aut. N. Ogińskiej-Bulik, Z. Juczyńskiego i J. Denollet, Skalę Wypalenia się Sił, aut. W. Okły i S. Steuden, Skalę Wsparcia Społecznego aut. K. Kmiecik-Baran oraz Skalę Pomiaru Prężności Psychicznej, aut. N. Ogińskiej-Bulik i Z. Juczyńskiego. Wyniki i/lub wnioski: Ponad 91% badanych matek oceniało swoje relacje w rodzinie jako złe. Wyniki informują występowaniu zależności między negatywną oceną relacji w rodzinie przez badane kobiety a: nasiloną tendencją do doświadczania negatywnych emocji, trudnościami w dostrzeganiu pozytywnych aspektów życia, rezygnacją z realizacji życiowych celów i dążeń, niską satysfakcją z życia, utratą podmiotowego zaangażowania, obniżeniem efektywności działania i kontroli emocjonalnej, zawężeniem kontaktów interpersonalnych oraz nasilonym zmęczeniem fizycznym. Zależności ujawniono również między negatywną oceną relacji w rodzinie przez badane matki a niską odpornością (prężnością) psychiczną i jej wskaźnikami: niskimi kompetencjami osobistymi, niską tolerancją negatywnych emocji oraz niepowodzeń, pesymistycznym nastawieniem do życia i brakiem zdolności mobilizowania się do konstruktywnego radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pozytywnie oceniają relacje w rodzinie kobiety, które czują się kompletne, traktują życie jako wyzwanie, mają wysoką tolerancję i odporność psychiczną na niepowodzenia i negatywne emocje, formułują życiowe cele i wierzą w możliwość ich realizacji, potrafią dostrzegać pozytywne aspekty życia.
 
REFERENCJE (60)
1.
Barroso, N.E., Mendez, L., Graziano, P.A., Bagner, D.M. (2018). Parenting stress through the lens of different clinical groups: A systematic review & meta-analysis [Stres rodzicielski przez pryzmat różnych grup klinicznych: Przegląd systematyczny i metaanaliza]. Journal of Abnormal Child Psychology, 46(3), 449–61. DOI : 10.1007/s10802-017-0313-6 .
 
2.
Bekhet, A.K., Johnson, N.L., Zauszniewski, J.A. (2012). Resilience in family members of persons with autism spectrum disorder: A Review of the Literature [Odporność członków rodziny osób z zaburzeniami spektrum autyzmu: Przegląd literatury]. Issues in Mental Health Nursing, 33(10), 650–656. DOI: 10.3109/01612840.2012.671441.
 
3.
Ben Thabet, J., Sallemi, R., Hasïri, I., Zouari, L., Kamoun, F., Zouari, N., Triki, C., Maâlej, M., (2013). Répercussions psycho-affectives du handicap de l’enfant surles parents = Psycho-emotional impact of a child’s disability on parents [Psychoemocjonalny wpływ niepełnosprawności dziecka na rodziców]. Archives de Pédiatrie, 20(1), 9–16. DOI: 10.1016/j.arcped.2012.10.024.
 
4.
Brobst, J.B., Clopton, J.R., Hendrick, S.S. (2008). Parenting children with autism spectrum disorders: The couple’s relationship [Wychowywanie dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu: Relacje między partnerami]. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 24, 38–49. DOI: 10.1177/1088357608323699.
 
5.
Caprara, G.V. (2009). Positive orientation: Turning potentials into optimal functioning [Pozytywna orientacja: Zamiana potencjałów w optymalne funkcjonowanie]. The Bulletin of the European Health Psychologist, 11(3), 46–48.
 
6.
Caprara, G.V., Alessandri, G., Trommsdorff, G., Heikamp, T., Yamaguchi, S., Suzuki, F. (2012). Positive orientation across three cultures [Pozytywna orientacja w trzech kulturach]. Journal of Cross-Cultural Psychology, 43(1), 77–83. DOI : 10.1177/0022022111422257.
 
7.
Chiang, H.L., Kao, W.C., Chou, M.C., Chou, W.J., Chiu, Y.N., Wu, Y.Y., Gau, S.S.F. (2018). School dysfunction in youth with autistic spectrum disorder in Taiwan: The effect of subtype and ADHD [Szkolna dysfunkcja u młodzieży z zaburzeniami spektrum autyzmu na Tajwanie: Wpływ podtypu i A DHD]. Autism Research, 11(6), 857–869. DOI : 10.1002/aur.1923.
 
8.
Craig, F., Operto, F.F., De Giacomo, A., Margari, L., Frolli, A., Conson, M., Ivagnes, S., Monaco, M., Margari, F. (2016). Parenting stress among parents of children with neurodevelopmental disorders [Stres rodzicielski wśród rodziców dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi]. Psychiatry Research, 242, 121–29. DOI: 10.1016/j.psychres.2016.05.016.
 
9.
Dąbrowska, M. (2005). Zjawisko wypalenia wśród matek dzieci niepełnosprawnych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
 
10.
Denissen, J.J.A., van Aken, M.A.G., Dubas, J.S. (2009). It takes two to tango: How parents’ and adolescents’ personalities link to the quality of their mutual relationship [Do tanga trzeba dwojga: Jak osobowości rodziców i nastolatków wpływają na jakość ich wzajemnych relacji]. Developmental Psychology, 45(4), 928–941. DOI: 10.1037/a0016230.
 
11.
Ekas, N., Whitman, T.L. (2010). Autism symptom topography and maternal socioemotional functioning [Topografia objawów autyzmu a funkcjonowanie socjoemocjonalne matki]. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 115(3), 234–249. DOI: 10.1352/1944-7558-115.3.234.
 
12.
Gau, S.S., Chou, M., Chiang, H., Lee, J., Wong, C., Chou, W., Wu, Y. (2012). Parental adjustment, marital relationship, and family function in families of children with autism [Adaptacja rodzicielska, relacje małżeńskie i funkcjonowanie rodziny w rodzinach dzieci z autyzmem]. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1), 263–270. DOI: 10.1016/j.rasd.2011.05.007.
 
13.
Giovagnoli, G., Postorino, V., Fatta, L.M., Sanges, V., De Peppo, L., Vassena, L., De Rose, P., Vicari, S., Mazzone, L. (2015). Behavioural and emotional profile and parental stress in preschool children with Autism Spectrum Disorder [Profil zachowania i profil emocjonalny oraz stres rodzicielski u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Research in Developmental Disabilities, 45–46, 411–421. DOI: 10.1016/j.ridd.2015.08.006.
 
14.
Gray, D.E. (2003). Gender and coping: The parents of children with high functioning autism [Płeć i radzenie sobie: Rodzice dzieci z wysokofunkcjonującym autyzmem]. Social Science & Medicine, 56(3), 631–642. DOI: 10.1016/S0277-9536(02)00059-X.
 
15.
Grebe, S.C., Mire, S.S., Kim, H., Keller-Margulis, M.A. (2022). Comparing fathers’ and mothers’ perspectives about their child’s Autism Spectrum Disorder [Porównanie perspektyw ojców i matek na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu u ich dziecka]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 52, 1841–1854. DOI: 10.1007/s10803-021-05077-7.
 
16.
Halstead, E., Ekas, N., Hastings, R.P., Griffith, G.M. (2018). Associations between resilience and the well-being of mothers of children with Autism Spectrum Disorder and other developmental disabilities [Związki między odpornością a dobrostanem matek dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu i innymi niepełnosprawnościami rozwojowymi]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(4), 1108–1121. DOI: 10.1007/s10803-017-3447-z.
 
17.
Hebert, E.B., Koulouglioti, C. (2010). Parental beliefs about cause and course of their child’s autism and outcomes of their beliefs: A review of the literature [Przekonania rodzicielskie dotyczące przyczyn i przebiegu autyzmu u ich dziecka oraz skutki tych przekonań: Przegląd literatury]. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 33(3), 149–163. DOI: 10.3109/01460862.2010.498331.
 
18.
Higgins, D.J., Bailey, S.R., Pearce, J.C. (2005). Factors associatedwith functioning style and coping strategies of families with a child with an autism spectrum disorder [Czynniki związane ze stylem funkcjonowania i strategiami radzenia sobie rodzin z dzieckiem z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Autism, 9, 125–137. DOI: 10.1177/1362361305051403.
 
19.
Hobson, J.A., Tarver, L., Beurkens, N., Hobson, P.R. (2015). The relation between severity of autism and caregiver-child interaction: A study in the context of relationship development intervention [Związek między nasileniem autyzmu a interakcją opiekun – dziecko: Badanie w kontekście interwencji w rozwoju relacji]. Journal of Abnormal Child Psychology, 44(4), 745–755. DOI: 10.1007/s10802-015-0067-y.
 
20.
Hoffman, C.D., Sweeney, D.P., Hodge, D., Lopez-Wagner, M.C., Looney, L. (2009). Parenting stress and closeness: Mothers of typically developing children and mothers of children with autism [Stres rodzicielski a bliskość: Matki dzieci typowo rozwijających się i matki dzieci z autyzmem]. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 24(3), 178–187. DOI: 10.1177/1088357609338715.
 
21.
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia do pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Pracownia Testów Psychologicznych.
 
22.
Kandel, I., Merrick, J. (2007). The child with a disability: Parental acceptance, management and coping [Dziecko z niepełnosprawnością: Akceptacja, zarządzanie i radzenie sobie przez rodziców]. The Scientific World Journal, 7, 1799–1809. DOI: 10.1100/tsw.2007.265.
 
23.
Karwowska, M. (2007). Macierzyństwo wobec dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
 
24.
Kawamoto, T., Furutani, K., Alimardani, M. (2018). Preliminary validation of Japanese version of the parental burnout inventory and its relationship with perfectionism [Wstępna walidacja japońskiej wersji Kwestionariusza Wypalenia Rodzicielskiego i jego związek z perfekcjonizmem]. Frontiers in Psychology, 9, 970. DOI: 10.3389/fpsyg.2018.00970.
 
25.
Kiami, S.R., Goodgold, S. (2017). Support needs and coping strategies as predictors of stress level among mothers of children with autism spectrum disorder [Potrzeby wsparcia i strategie radzenia sobie jako predyktory poziomu stresu u matek dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Autism Research and Treatment, 2, 1–10. DOI: 10.1155/2017/8685950.
 
26.
Kmiecik-Baran, K. (1995). Skala Wsparcia Społecznego: Teoria i właściwości psychometryczne. Przegląd Psychologiczny, 38(1/2), 201–214.
 
27.
Kuhn, J.C., Carter, A.S. (2006). Maternal self-efficacy and associated parenting cognitions among mothers of children with autism [Poczucie sprawstwa matki i związane z nim praktyki rodzicielskie u matek dzieci z autyzmem]. American Journal of Orthopsychiatry, 76(4), 564–575. DOI: 10.1037/0002-9432.76.4.564.
 
28.
Le Vigouroux, S., Scola, C., Raes, M.-E., Mikolajczak, M., Roskam, I. (2017). The big five personality traits and parental burnout: Protective and risk factors [Wielka piątka cech osobowości a wypalenie rodzicielskie: Czynniki ochronne i ryzyka]. Personality and Individual Differences, 119, 216–219. DOI : 10.1016/j.paid.2017.07.023.
 
29.
Le Vigouroux, S., Scola, C. (2018). Differences in parental burnout: Influence of demographic factors and personality of parents and children [Różnice w wypaleniu rodzicielskim: Wpływ czynników demograficznych oraz osobowości rodziców i dzieci]. Frontiers in Psychology, 9, 887. DOI: 10.3389/fpsyg.2018.00887.
 
30.
Leshewicz, B., Boettcher, N., Lo, A., Shipton, L., Parrott, B. (2018). Fathers raising children with Autism Spectrum Disorder: Stories of marital stability as key to parenting success [Ojcowie wychowujący dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu: Historie stabilności małżeńskiej jako klucz do sukcesu w rodzicielstwie]. Issues in Mental Health Nursing, 39(9), 786–794. DOI : 10.1080/01612840.2018.1466943.
 
31.
Lindström, C., Åman, J., Norberg, A.L. (2011). Parental burnout in relation to sociodemographic, psychosocial and personality factors as well as disease duration and glycaemic control in children with Type 1 diabetes mellitus [Wypalenie rodzicielskie w związku z czynnikami socjodemograficznymi, psychospołecznymi, osobowościowymi, a także czasem trwania choroby i kontrolą glikemiczną u dzieci z cukrzycą typu 1]. Acta Paediatrica, 100(7), 1011–1017. DOI: 10.1111/j.1651-2227.2011.02198.x.
 
32.
Łaguna, M., Oleś, P., Filipiuk, D. (2011). Orientacja pozytywna i jej pomiar: Polska adaptacja skali orientacji pozytywnej. Psychological Studies, 49(4), 47–54. DOi: 10.2478/v10167-010-0035-7.
 
33.
May, C., Fletcher, R., Dempsey, I., Newman, L. (2015). Modeling relations among coparenting quality, autism-specific parenting self-efficacy, and parenting stress in mothers and fathers of children with AS D [Modelowanie relacji między jakością współwychowywania, poczuciem sprawstwa rodziców w kontekście autyzmu a stresem rodzicielskim u matek i ojców dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Parenting: Science & Practice, 15(2), 119–133. DOI: 10.1080/15295192.2015.1020145.
 
34.
Mikolajczak, M., Raes, M.-E., Avalosse, H., Roskam, I. (2018). Exhausted parents: Sociodemographic, child-related, parent-related, parenting and family-functioning correlates of parental burnout [Wyczerpani rodzice: Korelaty wypalenia rodzicielskiego związane z czynnikami socjodemograficznymi, związanymi z dzieckiem, związanymi z rodzicem, rodzicielstwem i funkcjonowaniem rodziny]. Journal of Child and Family Studies, 27(3), 602–614. DOI: 10.1007/s10826-017-0892-4.
 
35.
Mikolajczak, M., Roskam, I. (2018). A theoretical and clinical framework for parental burnout: The balance between risks and resources (BR2) [Teoretyczna i kliniczna struktura wypalenia rodzicielskiego: Równowaga między ryzykami a zasobami]. Frontiers in Psychology, 9, 886. DOI: 10.3389/fpsyg.2018.00886.
 
36.
Mire, S.S., Gealy, W., Kubiszyn, T., Burridge, A.B., Goin-Kochel, R.P. (2017). Parent perceptions about autism spectrum disorder influence treatment choices [Percepcje rodziców na temat zaburzeń spektrum autyzmu wpływają na wybory terapeutyczne]. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 32(4), 305–318. DOI: 10.1177/1088357615610547.
 
37.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2008). Metody badań: Skala pomiaru prężności – SPP-25. Nowiny Psychologiczne, 3, 39–56.
 
38.
Ooi, K.L., Ong, Y.S., Jacob, S.A., Khan, T.M. (2016). A meta-synthesis on parenting a child with autism [Metaanalizy na temat rodzicielstwa dziecka z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 745–762. DOI : 10.2147/NDT.S100634.
 
39.
Orlikowska, M., Bołtuć, I. (2018). Rodzicielstwo w rodzinie z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis: Sectio A, Nauki Humanistyczne, Społeczne i Techniczne, 12(2), 327–340. DOI: 10.33674/acta_2120182.
 
40.
Otrębski, W., Wiącek, G., Targońska, A. (2011). Zespół wypalenia się sił, jego korelaty i sposoby radzenia sobie z nim u rodziców dzieci z autyzmem. W: A. Bartoszek (red.), Osoby niepełnosprawne a życie rodzinne (ss. 97–112). Katowice: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego, Księgarnia św. Jacka.
 
41.
Pawłowska, B., Świerczyńska, J. (2021) Correlation between the assessment of family relations and psychological factors in mothers of children diagnosed with autism and Asperger’s syndrome [Zależności między oceną relacji w rodzinie a oceną funkcjonowania dziecka i czynnikami psychologicznymi u matek dzieci z diagnozą autyzmu i zespołu Aspergera]. Current Problems of Psychiatry, 22(4), 270–283. DOI: 10.2478/cpp-2021-0019.
 
42.
Pejovic-Milovancevic, M., Stankovic, M., Mitkovic-Voncina, M., Rudic, N., Grujicic, R., Herrera, A.S., Stojanovic, A., Nedovic, B., Shih, A., Mandic-Maravic, V., Daniels, A. (2018). Perceptions on support, challenges and needs among parents of children with autism: The Serbian experience [Percepcje wsparcia, wyzwań i potrzeb wśród rodziców dzieci z autyzmem: Doświadczenia serbskie]. Psychiatria Danubina, 30(6), 354–364.
 
43.
Pinto, R.N.M., Torquato, I.M.B., Collet, N., Reichert, A.P. da Souza, Neto V.L. de, Saraiva A.M. (2016). Autismo infantil: Impacto do diagnóstico e repercussões nas relações familiars [Autyzm dziecięcy: Wpływ diagnozy i konsekwencje dla relacji rodzinnych]. Revista Gaúcha de Enfermagem, 37(3), e61572. DOI : 10.1590/1983-1447.2016.03.61572.
 
44.
Pisula, E. (1993). Stres rodzicielski związany z wychowywaniem dzieci autystycznych i z zespołem Downa. Psychologia Wychowawcza, 36(1), 44–52.
 
45.
Pisula, E. (1994). Wiek dziecka a stres rodzicielski u osób wychowujących dzieci autystyczne. Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 5, 118–127.
 
46.
Pisula, E. (1999). Dzieci autystyczne. W: I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie: Praca zbiorowa (ss. 294–315). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
 
47.
Pisula, E., Mazur, A. (2007). Jak matki postrzegają swoje dzieci z autyzmem?: Jakościowa analiza wypowiedzi matek. W: E. Pisula, D. Danielewicz (red.), Rodzina z dzieckiem z niepełnosprawnością (ss. 47–72). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
 
48.
Roberts, C.A., Hunter, J., Cheng, A.L. (2017). Resilience in families of children with autism and sleep problems using mixed methods [Odporność w rodzinach dzieci z autyzmem i problemami ze snem z wykorzystaniem metod mieszanych]. Journal of Pediatric Nursing, 37, e2–e9. DOI: 10.1016/j.pedn.2017.08.030.
 
49.
Roskam, I., Raes, M.-E., Mikolajczak, M. (2017). Exhausted parents: Development and preliminary validation of the parental burnout inventory [Wyczerpani rodzice: Opracowanie i wstępna walidacja Kwestionariusza Wypalenia Rodzicielskiego]. Frontiers in Psychology, 8, 163. DOI: 10.3389/fpsyg.2017.00163.
 
50.
Saini, M., Stoddart, K.P., Gibson, M., Morris, R., Barrett, D., Muskat, B., Nicholas, D., Rampton, G., Zwaigenbaum, L. (2015). Couple relationships among parents of children and adolescents with Autism Spectrum Disorder: Findings from a scoping review of the literature [Relacje partnerskie wśród rodziców dzieci i młodzieży z zaburzeniami spektrum autyzmu: Wyniki przeglądu literatury]. Research in Autism Spectrum Disorders, 17, 142–157. DOI : 10.1016/j.rasd.2015.06.014.
 
51.
Schofield, T.J., Conger, R.D., Donnellan, M.B., Jochem, R., Conger, K.J. (2012). Parent personality and positive parenting as predictors of positive adolescent personality development over time [Osobowość rodziców i pozytywne rodzicielstwo jako predyktory pozytywnego rozwoju osobowości nastolatków z upływem czasu]. Merrill-Palmer Quarterly, 58(2), 255–283. DOI : 10.1353/mpq.2012.0008.
 
52.
Sekułowicz, M., Kwiatkowski, P. (2013). Wypalanie się sił u rodziców dzieci z niepełnosprawnością – konstrukcja nowego narzędzia badawczego. Studia Edukacyjne, 25, 29–50.
 
53.
Sekułowicz, M., Kwiatkowski, P., Manor-Binyamini, I., Boroń-Krupińska, K., Cieślik, B. (2022). The effect of personality, disability, and family functioning on burnout among mothers of children with autism: A path analysis [Wpływ osobowości, niepełnosprawności i funkcjonowania rodziny na wypalenie u matek dzieci z autyzmem: Analiza ścieżkowa]. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3), 1187. DOI : 10.3390/ijerph19031187.
 
54.
Seltzer, M.M., Greenberg, J.S., Hong, J., Smith, L.E., Almeida, D.M., Coe, C., Stawski, R.S. (2010). Maternal cortisol levels and behaviour problems in adolescents and adults with AS D [Poziomy kortyzolu u matek a problemy behawioralne u nastolatków i dorosłych z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40(4), 457–469. DOI : 10.1007/s10803-009-0887-0.
 
55.
Sęk, H. (red.) (2000). Wypalenie zawodowe: Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN .
 
56.
Siman-Tov, A., Kaniel, S. (2011). Stress and personal resource as predictors of the adjustment of parents to autistic children: A multivariate model [Stres i zasoby osobiste jako predyktory adaptacji rodziców do dzieci z autyzmem: Model wielowymiarowy]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(7), 879–890. DOI: 10.1007/s10803-010-1112-x.
 
57.
Steuden, S., Okła, W. (1998a). Psychologiczne aspekty zespołu wypalenia. Roczniki Psychologiczne, 1, 119–130.
 
58.
Steuden, S., Okła, W. (1998b). Tymczasowy podręcznik do Skali Wypalenia Sił – SWS: Wydanie eksperymentalne. Lublin: Zakład Psychologii Klinicznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
 
59.
Stuart, M., McGrew, J. H. (2009). Caregiver burden after receiving diagnosis of an autism spectrum disorder [Obciążenie opiekuna po otrzymaniu diagnozy zaburzenia ze spektrum autyzmu]. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(1), 86–97. DOI: 10.1016/j.rasd.2008.04.006.
 
60.
Watson, S.L., Coons, K.D., Hayes, S.A. (2013). Autism spectrum disorder and fetal alcohol spectrum disorder: Part I: A comparison of parenting stress [Zaburzenia spektrum autyzmu a spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych: Część I: Porównanie stresu rodzicielskiego]. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 38(2), 95–104. DOI: 10.3109/13668250.2013.788136.
 
eISSN:2300-5866
ISSN:2082-9019
Journals System - logo
Scroll to top