Bieżący numer
Online first
Archiwum
O czasopismie
Cele i zakres czasopisma
Wydawca i organ zarządzający
Zespół redakcyjny
Rada Naukowa
Kolegium Recenzentów
Indeksacja i współczynniki wpływu
Prawa autorskie i polityka otwartego dostępu
Źródła finansowania
Polityka prywatności
Dla autorów
Procedura publikacji
Procedura recenzowania
Wymogi redakcyjne
Etyka publikacji
Opłaty wydawnicze
Polityka w zakresie generatywnej sztucznej inteligencji (AI) i technologii wspomaganych przez AI
Doświadczenie stresu u rodziców dzieci z ASD w kontekście wzorca perspektyw temporalnych i subiektywnego poczucia wsparcia społecznego
1
Uniwersytet Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, Wydział Nauk Społecznych i Filologii, Kraków, Polska
2
brak
Data nadesłania: 30-09-2025
Data akceptacji: 01-12-2025
Data publikacji online: 05-12-2025
Autor do korespondencji
Joanna Kossewska
Uniwersytet Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, Wydział Nauk Społecznych i Filologii, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków, Polska
Uniwersytet Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, Wydział Nauk Społecznych i Filologii, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków, Polska
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel. Celem badania było określenie związku pomiędzy poziomem stresu doświadczanego przez rodziców dzieci z ASD a ich wzorcem perspektyw temporalnych oraz subiektywnym poczuciem wsparcia społecznego. Perspektywa temporalna stanowi ważny zasób regulujący zarówno pozytywne doświadczenia zdrowotne, jak i występowanie stresozależnych problemów zdrowia psychicznego. Metody i materiały. Grupę badaną tworzyły trzy równe podgrupy rodziców (rodzice dzieci z ASD – N = 30, rodzice dzieci z zespołem Downa – N = 30, rodzice dzieci o typowym przebiegu rozwoju – N = 30). Zastosowano następujące narzędzia kwestionariuszowe: Skalę postrzeganego stresu (PSS-10), Wielowymiarową skalę wsparcia społecznego (MSPSS) oraz Inwentarz perspektywy czasowej autorstwa Zimbardo (ZTPI).
Wyniki i wnioski. Wyniki badania wykazały, że (1) rodzice dzieci z ASD doświadczają wyższego poziomu stresu w porównaniu do pozostałych podgrup rodziców oraz (2) istnieje statystycznie istotna różnica w trzech perspektywach czasowych pomiędzy rodzicami dzieci z ASD a rodzicami dzieci o typowym rozwoju. Udowodniono, że poziom odczuwanego stresu u rodziców dzieci z ASD koreluje ujemnie z postrzeganym wsparciem społecznym. Stres postrzegany przez rodziców dzieci z ASD był powiązany z występowaniem specyficznego wzorca perspektyw temporalnych (negatywna perspektywa przeszłościowa i fatalistyczna perspektywa teraźniejsza korelowały dodatnio ze stresem, pozytywna perspektywa przeszłościowa i hedonistyczna perspektywa teraźniejsza korelowały natomiast ze stresem ujemnie). Większy poziom stresu odczuwali rodzice dzieci z ASD, którzy mają negatywne przekonania na temat swojej przeszłości i pesymistyczne nastawienie do aktualnie występujących doświadczeń.
REFERENCJE (72)
1.
Adams, D., Clark, M., & Simpson, K. (2020). The relationship between child anxiety and the quality of life of children and parents of children on the autism spectrum. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50, 1756–1769. http://doi.org/10.1007/s10803-....
2.
Al-Farsi, O. A., Al-Farsi, Y. M., Al-Sharbati, M. M., & Al-Adawi, S. (2016). Stress, anxiety, and depression among parents of children with autism spectrum disorder in Oman: A case-control study. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 1943–1951. http://doi.org10.2147/NDT.S107....
3.
Altiere, M. J., & von Kluge, S. (2009). Searching for acceptance: Challenges encountered while raising a child with autism. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 34(2), 142–152. http://doi.org/10.1080/1366825....
4.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5 (5th ed.).
5.
Baker, B. L., Blacher, J., Crnic, K. A., & Edelbrock, C. E. (2002). Behavior problems and parenting stress in families of three-year-old children with and without developmental delay. American Journal on Mental Retardation, 107, 433–444. http://doi.org/10.1352/0895-80...<0433:BPAPSI>2.0.CO;2.
6.
Banasiak, A. (2013). Znaczenie grup wsparcia w adaptacji rodziców dzieci z autyzmem [The importance of support groups in the adaptation of parents of children with autism]. Pedagogika Rodziny, 3(4), 129–141.
7.
Banasiak, A. (2017). Stres rodzicielski matek dzieci z autyzmem [Parenting stress among mothers of children with autism]. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 19, 115–132.
8.
Barroso, N. E., Mendez, L., Graziano, P. A., & Bagner, D. M. (2018). Parenting stress through the lens of different clinical groups: A systematic review & meta-analysis. Journal of Abnormal Child Psychology, 46(3), 449–461. http://doi.org/10.1007/s10802-....
9.
Błeszyński, J. (2011). Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie rozwoju [Autism, intellectual disability, and developmental delay]. Harmonia Universalis.
10.
Bonis, S. (2016). Stress and parents of children with autism: A review of literature. Issues in Mental Health Nursing, 37, 153–163. https://doi.org/10.3109/016128....
11.
Boniwell, I., & Zimbardo, P. G. (2004). Balancing time perspective in pursuit of optimal functioning. In P. A. Linley & S. Joseph (Eds.), Positive psychology in practice (pp. 165–178). John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/978047....
12.
Bourdon, O., Raymond, C., Marin, M. F., Olivera-Figueroa, L., Lupien, S. J., & Juster, R. P. (2020). A time to be chronically stressed?: Maladaptive time perspectives are associated with allostatic load. Biological Psychology, 152, 107871. http://doi.org/10.1016/j.biops....
13.
Boyd, B. A. (2002). Examining the relationship between stress and lack of social support in mothers of children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 17(4), 208–215. https://doi.org/10.1177/108835....
14.
Burrell, A., Ives, J., & Unwin, G. (2017). The experiences of fathers who have offspring with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47(4), 1135–1147. http://doi.org/10.1007/s10803-....
15.
Buszman, K., & Przybyła-Basista, H. (2017). Polska adaptacja Wielowymiarowej Skali Spostrzeganego Wsparcia Społecznego [Polish adaptation of the Multidimensional Scale of Perceived Social Support]. Polskie Forum Psychologiczne, 22(4), 581–599. http://doi.org/10.14656/PFP201....
16.
Dąbrowska, A., & Pisula, E. (2010). Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of pre-school children with autism and Down syndrome. Journal of Intellectual Disability Research, 54(3), 266–280.
17.
Dijkstra-de Neijs, L., Boeke, D. B., van Berckelaer-Onnes, I. A., Swaab, H., & Ester, W. A. (2024). Parental stress and quality of life in parents of young children with autism. Child Psychiatry & Human Development. https://doi.org/10.1007/s10578....
18.
Drageset J. (2021). Social support. In G. Haugan & M. Eriksson (Eds.), Health promotion in health care – vital theories and research (pp. 137–144). Springer. http://doi.org/10.1007/978-3-0....
19.
Ekas, N. V., Lickenbrock, D. M., & Whitman, T. L. (2010). Optimism, social support, and well-being in mothers of children with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40(10), 1274–1284. http://doi.org/10.1007/s10803-....
20.
Furmańska, J., Ligocka, M., Milik, A., Kołodziejska, A., & Rzepa, T. (2019). Postrzeganie czasu i jego znaczenie w procesie adaptacji do choroby nowotworowej [Perception of time and its importance in the process of adaptation to cancer]. Czasopismo Psychologiczne, 25(1), 95–99.
21.
Gao, X., & Drani, S. (2025). Social support experiences in parents of children with ASD: A qualitative systematic review. Sage Open, 15(2). https://doi.org/10.1177/215824....
22.
Gray, D. E. (2002). Everybody just freezes: Everybody is just embarrassed: Felt and enacted stigma among parents of children with high-functioning autism. Sociology of Health & Illness, 24, 734–749. https://doi.org/10.1111/1467-9....
23.
Hayes, S. A., & Watson, S. L. (2013). The impact of parenting stress: A meta-analysis of studies comparing the experience of parenting stress in parents of children with and without autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(3), 629–642. http://doi.org/10.1007/s10803-....
24.
Hassanein, E. E. A., Adawi, T. R., & Johnson, E. S. (2021). Social support, resilience, and quality of life for families with children with intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 112, 103910. https://doi.org/10.1016/j.ridd....
25.
Hastings, R. P. (2003). Child behavior problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism. Journal of Intellectual Disability Research, 47, 231–237. http://doi.org/10.1046/j.1365-....
26.
Hobfoll, S. E. (2006). Stres, kultura i społeczność: Psychologia i filozofia stresu [Stress, culture, and community: The psychology and philosophy of stress]. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
27.
Hosseinpour, A., Younesi, S. J., Azkhosh, M., Safi, M. H., & Biglarian, A. (2022). Exploring challenges and needs of parents providing care to children with autism spectrum disorders: A qualitative study. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 16(3), e127300. https://doi.org/10.5812/ijpbs-....
28.
Juczyński, Z., & Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem [Stress and stress management tools]. Pracownia Testów Psychologicznych.
29.
Koc-Kozłowiec, B. (2016). Szczęście i perspektywa postrzegania czasu [Happiness and the perspective of time]. Logos i Ethos, 40, 123–141. https://doi.org/10.15633/lie.1....
30.
Kossewska, J., & Wojciechowska, A. (2017). Wypalenie sił a perspektywa temporalna u rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju [Burnout and temporal perspective in parents of children with developmental disorders]. Psychologia Wychowawcza, 12, 183–202.
31.
Kuru, N., & Piyal, B. (2018). Perceived social support and quality of life of parents of children with autism. Nigerian Journal of Clinical Practice, 21(9), 1182–1189. https://doi.org/10.4103/njcp.n....
32.
LaRoche, G., & Des Rivières-Pigeon, C. (2022). From close connections to feeling misunderstood: How parents of children with autism spectrum disorder perceive support from family members and friends. Canadian Journal of Family and Youth, 14(1), 1–22. https://doi.org/10.29173/cjfy2....
34.
Lefèvre, H. K., Mirabel-Sarron, Ch., Docteur, A., Leclerc, V., Laszcz, A., Gorwood, P., & Bungener, C. (2019). Time perspective differences between depressed patients and non-depressed participants, and their relationships with depressive and anxiety symptoms. Journal of Affective Disorders, 246, 320–326. https://doi.org/10.1016/j.jad.....
35.
Lu, M. H., Wang, G. H., Lei, H., Shi, M. L., Zhu, R., & Jiang, F. (2018). Social support as mediator and moderator of the relationship between parenting stress and life satisfaction among the Chinese parents of children with ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(4), 1181–1188. https://doi.org/10.1007/s10803....
36.
Masa’Deh, R., Sawalha, M. A., Maabreh, R. S., Aslanoğlu, A., Safieh, H. A., Elshatarat, R. A., Saleh, Z. T., Almagharbeh, W. T., Alnawafleh, K. A., & Al-Sayaghi, K. M. (2025). Perceived social support as a moderator of posttraumatic stress in parents of children with autism spectrum disorder. Scientific Reports, 15, 29252. https://doi.org/10.1038/s41598....
37.
Masulani-Mwale, Ch., Kauye, F., Gladstone, M., & Mathanga, D. (2018). Prevalence of psychological distress among parents of children with intellectual disabilities in Malawi. BMC Psychiatry, 18(1). http://doi.org/10.1186/s12888-....
38.
Miranda, A., Mira, A., Berenguer, C., Rosello, B., & Baixauli, I. (2019). parenting stress in mothers of children with autism without intellectual disability: Mediation of behavioural problems and coping strategies. Frontiers in Psychology, 8(10), 464. http://doi.org/10.3389/fpsyg.2....
39.
Nahar S., Zambelli Z., & Halstead E. J. (2022). Risk and protective factors associated with maternal mental health in mothers of children with autism spectrum disorder. Research in Developmental Disabilities, 131, 104362. https://doi.org/10.1016/J.RIDD....
40.
Olechnowicz, H. (2004). Wokół autyzmu: Fakty, skojarzenia, refleksje [Around autism: Facts, associations, reflections]. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
41.
Papastamatelou, J., Unger, A., Giotakos, O., Athanasiadou, F. (2015). Is time perspective a predictor of anxiety and perceived stress?Some preliminary results from Greece. Psychological Studies, 60, 468–477. http://doi.org/10.1007/s12646-....
42.
Peer, J., & Hillman, S. (2014). Stress and resilience for parents of children with intellectual and developmental disabilities: A Review of key factors and recommendations for practitioners. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 2, 92–98. http://doi.org/10.1111/jppi.12....
43.
Perry, A. (2005). A model of stress in families of children with developmental disabilities: clinical applications. Journal of Developmental Disabilities, 11(1), 1–16.
44.
Piątek, M. (2020). Natężenie stresu a perspektywa temporalna i wsparcie społeczne u rodziców dzieci z ASD [Stress intensity, temporal perspective, and social support in parents of children with ASD] [Unpublished master’s thesis]. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie.
45.
Pisula, E. (2007). A comparative study of stress profiles in mothers of children with autism and those of children with Down’s syndrome. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 20(3), 274–278. http://dx.doi.org/10.1111/j.14....
46.
Pisula, E. (2011). Parenting stress in mothers and fathers of children with autism spectrum disorders. In M. R. Mohammadi. (Ed.), A comprehensive book on autism spectrum disorders (pp. 87–106). In Tech.
47.
Pisula, E. (2012). Rodzice dzieci z autyzmem [Parents of children with autism]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
48.
Pisula, E., & Noińska, D. (2011). Stres rodzicielski i percepcja doświadczeń związanych z opieką nad dzieckiem u rodziców dzieci z autyzmem uczestniczących w różnych formach terapii [Parenting stress and perceptions of childcare experiences among parents of children with autism participating in various forms of therapy]. Psychologia Rozwojowa, 16(3), 75–88.
49.
Przepiórka, I. (2011). Polska adaptacja Zimbardo Time Perspective Inventory [Polish adaptation of the Zimbardo Time Perspective Inventory] [Unpublished manuscript].
50.
Recio, P., Molero, F., García-Ael, C., & Pérez-Garín, D. (2020). Perceived discrimination and self-esteem among family caregivers of children with autism spectrum disorders (ASD) and children with intellectual disabilities (ID) in Spain: The mediational role of affiliate stigma and social support. Research in Developmental Disabilities, 105, 103737. https://doi.org/10.1016/j.ridd....
51.
Rezendes, D. L., & Scarpa, A. (2011). Associations between parental anxiety/depression and child behavior problems related to autism spectrum disorders: The roles of parenting stress and parenting self-efficacy. Autism Research and Treatment, 395190. http://doi.org/10.1155/2011/39....
52.
Rivard, M., Terroux, A., Parent-Boursier, C., & Mercier, C. (2014). Determinants of stress in parents of children with autism spectrum disorders. Journal of Autism Developmental Disorders, 44(7), 1609–1620. http://doi.org/10.1007/s10803-....
53.
Sęk, H. (2003). Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów [Social support as a category of resources]. In N. Ogińska-Bulik & Z. Juczyński (Eds.), Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (pp. 17–32). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
54.
Sęk, H., & Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne, stres, zdrowie [Social support, stress, and health]. Wydawnictwo Naukowe PWN.
55.
Sekułowicz, M. (2000). Matki dzieci niepełnosprawnych wobec problemów życiowych [Mothers of children with disabilities facing life’s challenges]. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
56.
Sekułowicz, M. (2013). Wypalanie się sił rodziców dzieci z niepełnosprawnością [Burnout among parents of children with disabilities]. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
57.
Smith, S. L., & McQuade, H. B. (2021). Exploring the health of families with a child with autism. Autism, 25(5), 1203–1215. http://doi.org/10.1177/1362361....
58.
Smith, A., Romski, M. A., Sevcik, R., Adamson, L., & Barker, R. (2014). Parent stress and perceptions of language development: Comparing down syndrome and other developmental disabilities. Family Relations, 63(1), 71–84. http://doi.org/10.1111/fare.12....
59.
Smith, L. E., Greenberg, J. S., & Seltzer, M. M. (2012). Social support and well-being at midlife among mothers of adolescents and adults with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(9), 1818–1826.
60.
Smith-Young, J., Chafe, R., Audas, R., & Gustafson, D. L. (2022). “I know how to advocate”: Parents’ experiences in advocating for children and youth diagnosed with autism spectrum disorder. Health Services Insights, 15, 117863292210788. https://doi.org/10.1177/117863....
61.
Stolarski, M., & Cyniak-Cieciura, M. (2016). Balanced and less traumatized: A balanced time perspective mediates the relationship between temperament and severity of PTSD syndrome in a motor vehicle accident survivor sample. Personality and Individual Differences, 101, 456–461. https://doi.org/10.1016/j.paid....
62.
Stolarski, M., Fieulaine, N., & Zimbardo, P. G. (2018). Putting time in a wider perspective: The past, the present, and the future of time perspective theory. In V. Zeigler-Hill & T. K. Shackelford (Eds.), The SAGE handbook of personality and individual differences: The science of personality and individual differences (pp. 592–628). Sage Reference. https://doi.org/10.4135/978152....
63.
Stolarski, M., Wiberg, B., & Osin, E. (2015). Assessing temporal harmony: The issue of a balanced time perspective. In M. Stolarski, N. Fieulaine, & W. van Beek (Eds.), Time perspective theory: Review, research, and application: Essays in honor of Philip G. Zimbardo (pp. 57–71). Springer International Publishing/Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-3-....
64.
Suddendorf, T., & Corballis, M. C. (2007). The evolution of foresight: What is mental time travel, and is it unique to humans? Behavioral Brain Science, 30(3), 299–313. http://doi.org/10.1017/S014052....
65.
Uchino, B. N. (2009). Understanding the links between social support and physical health: A life-span perspective with emphasis on the separability of perceived and received support. Perspectives on Psychological Science, 4(3), 236–255. http://doi.org/10.1111/j.1745-....
66.
Wilson, M., Hamilton, D., Whelan, T., & Pilkington, P. (2018). A systematic review of factors related to parents’ treatment decisions for their children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 48, 17–35. https://doi.org/10.1016/j.rasd....
67.
Wong, T. S. M., & Shorey, S. (2022). Experiences of peer support among parents of children with neurodevelopmental disorders: A qualitative systematic review. Journal of Pediatric Nursing, 67, e92–e99. http://doi.org/10.1016/j.pedn.....
68.
Yorke, I., White, P., Weston, A., Rafla, M., Charman, T., & Simonoff, E. (2018). The association between emotional and behavioral problems in children with autism spectrum disorder and psychological distress in their parents: A systematic review and meta-analysis. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(10), 3393–3415. https://doi.org/10.1007/s10803....
69.
Zajenkowski, M., Witowska, J., Maciantowicz, O., & Malesza, M. (2016). Vulnerable past, grandiose present: The relationship between vulnerable and grandiose narcissism, time perspective, and personality. Personality and Individual Differences, 98, 102–106. https://doi.org/10.1016/j.paid....
70.
Zimbardo, P. G., & Boyd, J. N. (1999). Putting time in perspective: A valid, reliable individual-differences metric. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1271–1288.
71.
Zimbardo, P. G., & Boyd, J. N. (2009). Paradoks czasu [The paradox of time]. Wydawnictwo Naukowe PWN.
72.
Zimbardo, P., Sword, R., & Sword, R. (2013). Siła czasu [The power of time]. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
Finansowane ze środków:
Projekt rozwoju praktyk wydawniczych i edytorskich oraz ich wpływu na utrzymanie się w obiegu międzynarodowym czasopisma został sfinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Projekt obejmował następujące działania: modernizację strony internetowej czasopisma, wdrożenie systemu submisji artykułów oraz wdrożenie menedżera bibliografii, wdrożenie systemu antyplagiatowego, wprowadzenie automatycznego systemu informowania członków społeczności akademickiej, a także tłumaczenie artykułów na język angielski. Kwota środków finansowych stanowiących pomoc przyznaną w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych" na podstawie umowy nr RCN/SN/0666/2021/1 z dnia 22.12.2022 roku wyniosła 79 890, 96 zł. Szczegółowy opis realizowanych działań znajduje się w zakładce "Źródła finansowania"
© 2006-2025 Journal hosting platform by Bentus
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
