Bieżący numer
Online first
Archiwum
O czasopismie
Cele i zakres czasopisma
Wydawca i organ zarządzający
Zespół redakcyjny
Rada Naukowa
Kolegium Recenzentów
Indeksacja i współczynniki wpływu
Prawa autorskie i polityka otwartego dostępu
Źródła finansowania
Polityka prywatności
Dla autorów
Procedura publikacji
Procedura recenzowania
Wymogi redakcyjne
Etyka publikacji
Opłaty wydawnicze
Typy osobowości i temperamentu a style radzenia sobie ze stresem matek dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
1
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Krakowska 11, 25-029 Kielce, Polska
2
Uniwersytet Medyczny w Lublinie, I Wydział Lekarsko-Dentystyczny, II Klinika Psychiatrii i Rehabilitacji Psychiatrycznej, Głuska 1, 20-439, Lublin, Polska
3
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, aleja IX Wieków Kielc 19A, 25-317 Kielce, Polska
4
Powiatowe Centrum Medyczne w Grójcu, Piotra Skargi 10, 05-600 Grójec, Polska
Zaznaczeni autorzy mieli równy wkład w przygotowanie tego artykułu
Data nadesłania: 11-12-2023
Data ostatniej rewizji: 29-12-2023
Data akceptacji: 29-12-2023
Data publikacji online: 31-12-2023
Autor do korespondencji
Justyna Cecylia Świerczyńska
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Krakowska 11, 25-029 Kielce, Polska
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Krakowska 11, 25-029 Kielce, Polska
Wychowanie w Rodzinie 2023;30(4):307-327
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Wprowadzenie. Rodzice wychowujący dziecko z diagnozą autyzmu doświadczają wielu wyzwań związanych z opieką nad nim, które wpływają na poziom doświadczanego przez nich stresu. Cel. Celem pracy była analiza zależności między cechami osobowości i temperamentu matek wychowujących dzieci z diagnozą zaburzeń należących do spektrum autyzmu (AS D) a stylami radzenia sobie ze stresem. Materiały i metody. Badaniami objęto 58 kobiet wychowujących dzieci z diagnozą lekarską zaburzeń należących do spektrum autyzmu (według DSM-5). W pracy zastosowano różne narzędzia badawcze, takie jak: własna ankieta, Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS , Kwestionariusz Temperamentu EAS -D w wersji dla dorosłych oraz polską adaptację 10-punktowego Inwentarza Osobowości TI PI-PL. Wyniki i wnioski. Wyniki analiz statystycznych informują o występowaniu znaczących ujemnych korelacji między czynnikami osobowości matek: ekstrawersją i stabilnością emocjonalną, a stylem radzenia sobie ze stresem zorientowanym na emocjach. Dodatnie korelacje otrzymano między cechami temperamentu badanych: negatywną emocjonalnością a stylem radzenia sobie ze stresem zorientowanym na emocjach i unikaniu. Na podstawie analizy skupień wyodrębniono dwie grupy matek: z typem osobowości i temperamentu introwertywnym/niestabilnym emocjonalnie/z negatywną emocjonalnością oraz typem ekstrawertywnym/stabilnym emocjonalnie/z pozytywną emocjonalnością, które różnią się istotnie preferowanymi stylami radzenia sobie ze stresem. Cechy osobowości badanych kobiet: nasilona introwersja, nieśmiałość i neurotyczność łączą się istotnie z preferowaniem stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanego na emocjach. Cechy temperamentu badanych kobiet: tendencja do reagowania niezadowoleniem, złością, agresją, czyli negatywna emocjonalność, łączy się ze stylem radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach oraz na unikaniu. Kobiety z typem osobowości introwertywnym/niestabilnym emocjonalnie/z negatywną emocjonalnością istotnie częściej niż kobiety z typem osobowości ekstrawertywnym/stabilnym emocjonalnie stosują w sytuacji stresu styl skoncentrowany na emocjach.
REFERENCJE (48)
1.
Amalia, P. M., Kumalasari, D. (2019). Openness to expericene, conscientiousness, extraversion, agreeableness, neuroticism: Manakah yang Terkait dengan Mindful Parenting? [Otwartość na doświadczenie, Sumienność, Ekstrawersja, Ugodowość, Neurotyczność. Świadome rodzicielstwo?]. Jurnal Psikologi Ilmiah, 11(2), 158–167. DOI: 10.15294/intuisi.v11i2.22569.
2.
Banasiak, A. (2017). Stres rodzicielski matek dzieci z autyzmem. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 19, 115–132. DOI : 10.14746/ikps.2017.19.07.
3.
Barroso, N. E., Mendez, L., Graziano, P. A., Bagner, D. M. (2018). Parenting stress through the lens of different clinical groups: A systematic review & meta-analysis [Stres rodzicielski przez pryzmat różnych grup klinicznych: przegląd systematyczny i metaanaliza]. Journal of Abnormal Child Psychology, 46(3), 449–461. DOI: 10.1007/s10802-017-0313-6.
4.
Batool, S. S., Khurshid, S. (2015). Factors associated with stress among parents of children with autism [Czynniki związane ze stresem u rodziców dzieci z autyzmem]. Journal of the College of Physicians and Surgeons Pakistan, 25(10), 752–756. DOI: 10.2015/JCPSP.752756.
5.
Baxter, C., Cummins, R. A., Yiolitis, L. (2000). Parental stress attributed to family members with and without disability: A longitudinal study [Stres rodzicielski przypisywany członkom rodziny z i bez niepełnosprawności: Studium podłużne]. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 25(2), 105–118. DOI: 10.1080/13269780050033526.
6.
Benson, P. R. (2014). Coping and psychological adjustment among mothers of children with AS D: an accelerated longitudinal study [Radzenie sobie i dostosowanie psychologiczne u matek dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu: przyspieszone badanie podłużne]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(8), 1793–1807. DOI : 10.1007/s10803-014-2079-9.
7.
Bozkurt, G., Uysal, G., Düzkaya, D. S. (2019). Examination of care burden and stress coping styles of parents of children with autism spectrum disorder [Badanie obciążenia opiekuńczego i sposoby radzenia sobie ze stresem u rodziców dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu]. Journal of Pediatric Nursing, 47, 142–147. DOI: 10.1016/j.pedn.2019.05.005.
8.
Carter, A. S., Martínez-Pedraza, F. de L., Gray, S. A. (2009). Stability and individual change in depressive symptoms among mothers raising young children with AS D: maternal and child correlates [Stabilność i indywidualna zmiana objawów depresji u matek wychowujących małe dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu: korelacje między matką a dzieckiem]. Journal of Clinical Psychology, 65(12), 1270–1280. DOI : 10.1002/jclp.20634.
9.
Chi, T., Hinshaw, S. (2002). Mother-child relationships of children with ADHD: The role of maternal depressive symptoms and depression-related distortions [Relacje matka-dziecko u dzieci z A DHD: Rola objawów depresji u matki i związanych z depresją zniekształceń]. Journal of Abnormal Child Psychology, 30(4), 387–400. DOI: 10.1023/a:1015770025043.
10.
Craig, F., Operto, F. F., De Giacomo, A., Margari, L., Frolli, A., Conson, M., Ivagnes, S., Monaco., M., Margari, F. (2016). Parenting stress among parents of children with Neurodevelopmental Disorders [Stres rodzicielski wśród rodziców dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi]. Psychiatry Research, 242, 121–129. DOI: 10.1016/j.psychres.2016.05.016.
11.
Dąbrowska, A., Pisula, E. (2010). Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of pre-school children with autism and Down syndrome [Stres rodzicielski i style radzenia sobie u matek i ojców przedszkolnych dzieci z autyzmem i zespołem Downa]. Journal of Intellectual Disability Research, 54(3), 266–280. DOI: 10.1111/j.1365-2788.2010.01258.x.
12.
Dardas, L. A., Ahmad, M. M. (2015). Coping strategies as mediators and moderators between stress and quality of life among parents of children with autistic disorder [Strategie radzenia sobie jako mediatory i moderatory między stresem a jakością życia u rodziców dzieci z zaburzeniem autystycznym]. Stress and Health: Journal of the International Society for the Investigation of Stress, 31(1), 5–12. DOI: 10.1002/smi.2513.
13.
Daulay, N., Ramdhani, N., Hadjam, N. R. (2020). Validity and reliability of parenting stress construct among mothers of children with autistic spectrum disorder [Prawidłowość i rzetelność konstruktu stresu rodzicielskiego wśród matek dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu]. Jurnal Psikologi, 47(1), 1–17. DOI: 10.22146/jpsi.43744.
14.
Dudek, M. (2017). Radzenie sobie ze stresem rodziców dzieci z autyzmem. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 19, 133–152. DOI: 10.14746/ikps.2017.19.08.
15.
Efstratopoulou, M., Sofologi, M., Giannoglou, S., Bonti, E. (2022). Parental stress and children’s self-regulation problems in families with children with autism spectrum disorder (AS D) [Stres rodzicielski a problemy z samoregulacją u dzieci w rodzinach z dziećmi z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (AS D)]. Journal of Intelligence, 10(1), 4. DOI: 10.3390/jintelligence10010004.
16.
Enea, V., Rusu D. M. (2020). Raising a child with autism spectrum disorder: A systematic review of the literature investigating parenting stress [Wychowywanie dziecka z zaburzeniem ze spektrum autyzmu: Systematyczny przegląd literatury badający stres rodzicielski]. Journal of Mental Health Research in Intellectual Disabilities, 13(4), 283–321. DOI: 10.1080/19315864.2020.1822962.
17.
Giovagnoli, G., Postorino, V., Fatta, L. M., Sanges, V., De Peppo, L., Vassena, L., De Rose, P., Vicari, S., Mazzone, L. (2015). Behavioral and emotional profile and parental stress in preschool children with autism spectrum disorder [Profil zachowania i profil emocjonalny oraz stres rodzicielski u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Research in Developmental Disabilities, 45–46, 411–421. DOI : 10.1016/j.ridd.2015.08.006.
18.
Harsiwi, E., Widyorini, E., Roswita, M. (2021). Relationship in mother’s personality with healthy behavior in autistic children with carering mediation in the time of the CO VID-19 pandemic [Relacja między osobowością matki a zdrowym zachowaniem u dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu, z mediacją opiekuńczą w czasie pandemii CO VID-19]. Biopsikososial: Jurnal Ilmiah Psikologi Fakultas Psikologi Universitas Mercubuana Jakarta, 5(1), 379–393. DOI : 10.22441/biopsikososial.v5i1.14566.
19.
Hastings, R. P., Kovshoff, H., Brown, T., Ward, N. J., Espinosa, F., Remington, B. (2005). Coping strategies in mothers and fathers of preschool and school-age children with autism [Strategie radzenia sobie u matek i ojców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym z autyzmem]. Autism: The International Journal of Research and Practice, 9(4), 377–391. DOI: 10.1177/1362361305056078.
20.
Hastings, R. P., Taunt, H. M. (2002). Positive perceptions in families of children with developmental disabilities [Pozytywne postrzeganie w rodzinach dzieci z niepełnosprawnościami rozwojowymi]. American Journal on Mental Retardation, 107(2), 116–127. DOI : 10.1352/0895-8017(2002)107<0116:PPIFOC >2.0.CO ;2.
21.
Ilias, K., Cornish, K., Kummar, A. S., Park, M. S., Golden, K. J. (2018). Parenting stress and resilience in parents of children with autism spectrum disorder (AS D) in Southeast Asia: A systematic review [Stres związany z rodzicielstwem i odporność rodziców dzieci z zaburzeniem spektrum autyzmu (AS D) w Azji Południowo-Wschodniej: Przegląd systematyczny]. Frontiers in Psychology, 9(9), 280. DOI: 10.3389/fpsyg.2018.00280.
22.
Kiami, S. R., Goodgold, S. (2017). Support needs and coping strategies as predictors of stress level among mothers of children with autism spectrum disorder [Potrzeby wsparcia i strategie radzenia sobie jako predyktory poziomu stresu u matek dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Autism Research and Treatment, 2, 1–10. DOI: 10.1155/2017/8685950.
23.
Kobosko, J., Fludra, M., Śliwa, L., Ganc, M., Jedrzejczak, W., Skoczylas, A., Skarżyński, H. (2022). Self-perceived stress and the personality of mothers of children with central auditory processing disorders – Differences from mothers of typically developing children [Postrzegany subiektywnie stres a osobowość matek dzieci z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego – Różnice w porównaniu z matkami dzieci o prawidłowym rozwoju]. Journal of Pediatric Nursing, 63, e58–e63. DOI: 10.1016/j.pedn.2021.10.012.
24.
Lazarus, R. S. (1986). Paradygmat stresu i radzenia sobie. Nowiny Psychologiczne, 3–4, 2–39.
25.
Lee, J., Chiang, H. M. (2018). Parenting stress in South Korean mothers of adolescent children with autism spectrum disorder [Stres związany z rodzicielstwem u południowokoreańskich matek nastolatków z zaburzeniem ze spektrum autyzmu]. International Journal of Developmental Disabilities, 64(2), 120–127. DOI : 10.1080/20473869.2017.1279843.
26.
Łaba-Hornecka, A. (2021). Styles and strategies of coping in difficult situations and life satisfaction of mothers and fathers of children with autism spectrum disorder [Style i strategie radzenia sobie w trudnych sytuacjach a satysfakcja z życia matek i ojców dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu]. Man Disability Society, 52(2), 41–59.
27.
McCrae, R. R., Costa, P. T. (2008). The five-factor theory of personality [Teoria pięciu czynników osobowości]. W: O. P. John, R. W. Robins, L. A. Pervin (red.), Handbook of personality: Theory and research (ss. 159–181). New York: Guilford Press.
28.
McStay, R. L., Dissanayake, C., Scheeren, A., Koot, H. M., Begeer, S. (2014). Parenting stress and autism: The role of age, autism severity, quality of life and problem behaviour of children and adolescents with autism [Stres związany z rodzicielstwem a autyzm: rola wieku, nasilenia autyzmu, jakości życia oraz zachowań problematycznych u dzieci i młodzieży z autyzmem]. Autism: The International Journal of Research and Practice, 18(5), 502–510. DOI : 10.1177/1362361313485163.
29.
McWilliams, L. A., Cox, B. J., Enns, M. W. (2003). Use of coping inventory for stressful situations, in a clinically depressed sample: Factor structure, personality correlates, and prediction of distress [Wykorzystanie kwestionariusza radzenia sobie w sytuacjach stresujących w próbie osób klinicznie zdepresjonowanych: struktura czynnikowa, korelaty osobowościowe i predykcja dystresu]. Journal of Clinical Psychology, 59, 423–437. DOI : 10.1002/jclp.10080.
30.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2010). Osobowość: stres a zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
31.
Oniszczenko, W. (1997). Kwestionariusz Temperamentu EAS Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina: Wersje dla dorosłych i dla dzieci: Adaptacja polska. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
32.
Ooi, K. L., Ong, Y. S., Jacob, S. A., Khan, T. M. (2016). A meta-synthesis on parenting a child with autism [Metaanalizy na temat rodzicielstwa dziecka z zaburzeniami spektrum autyzmu]. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 5(12), 745–762. DOI : 10.2147/NDT.S100634.
33.
Pawłowska, B., Świerczyńska, J. (2021). Correlation between the assessment of family relations and psychological factors in mothers of children diagnosed with autism and Asperger’s syndrome [Zależności między oceną relacji w rodzinie a oceną funkcjonowania dziecka i czynnikami psychologicznymi u matek dzieci z diagnozą autyzmu i zespołu Aspergera]. Current Problems of Psychiatry, 22(4), 270–283. DOI : 10.2478/cpp-2021-0019.
34.
Rayan, A., Ahmad, M. (2017). Effectiveness of mindfulness-based intervention on perceived stress, anxiety, and depression among parents of children with autism spectrum disorder [Skuteczność interwencji opartej na rozwadze w zmniejszaniu postrzeganego stresu, lęku i depresji u rodziców dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych]. Mindfulness, 8(3), 677–690. DOI : 10.1007/s12671-016-0595-8.
35.
Rivard, M., Terroux, A., Parent-Boursier, C., Mercier, C. (2014). Determinants of stress in parents of children with autism spectrum disorders [Czynniki determinujące stres u rodziców dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych]. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(7), 1609–1620. DOI : 10.1007/s10803-013-2028-z.
36.
Salas, L. B., Rodríguez, Y. V., Urbieta, T. C., Cuadrado, E. (2017). The role of coping strategies and self-efficacy as predictors of life satisfaction in a sample of parents of children with autism spectrum disorder [Rola strategii radzenia sobie i poczucia własnej skuteczności jako predyktorów satysfakcji z życia w próbie rodziców dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych]. Psicothema, 29(1), 55–60. DOI : 10.7334/psicothema2016.96.
37.
Sekułowicz, M., Kaczmarek, E. (2014). Ścieżki radzenia sobie matek dzieci z autyzmem: Pomiędzy wypaleniem a prężnością. Niepełnosprawność, 13, 9–23.
38.
Shepherd, D., Landon, J., Taylor, S., Goedeke, S. (2018). Coping and care-related stress in parents of a child with autism spectrum disorder [Radzenie sobie i stres związany z opieką u rodziców dziecka ze spektrum zaburzeń autystycznych]. Anxiety, Stress, and Coping, 31(3), 277–290. DOI : 10.1080/10615806.2018.1442614.
39.
Sim, A., Vaz, S., Cordier, R., Joosten, A., Parsons, D., Smith, C., Falkmer, T. (2018). Factors associated with stress in families of children with autism spectrum disorder [Czynniki związane ze stresem w rodzinach dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych]. Developmental Neurorehabilitation, 21(3), 155–165. DOI : 10.1080/17518423.2017.1326185.
40.
Smith, C. L., Spinrad, T. L., Eisenberg, N., Gaertner, B. M., Popp, T. K., Maxon, E. (2007). Maternal personality: Longitudinal associations to parenting behavior and maternal emotional expressions toward toddlers [Osobowość matki: Długotrwałe związki z zachowaniami rodzicielskimi i wyrażanymi emocjami matki wobec niemowląt]. Parenting: Science and Practice, 7(3), 305–329. DOI : 10.1080/15295190701498710.
41.
Sorokowska, A., Słowińska, A., Zbieg, A., Sorokowski, P. (2014). Polska adaptacja testu Ten Item Personality Inventory (TIPI) – TIPI-PL – wersja standardowa i internetowa. Wrocław: WrocLab, Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski.
42.
Statistica Pl: (Wersja polska): Poradnik użytkownika (1997). Kraków: StatSoft Polska.
43.
Strauss, K., Servadio, M., Valeri, G., Casula, L., Vicari, S., Fava, L. (2022). Association between child behavioural problems and parenting stress in autism spectrum disorders: The role of parenting self-efficacy [Związek między problemami behawioralnymi dziecka a stresem rodzicielskim w spektrum zaburzeń autystycznych: rola sprawczości rodzicielskiej]. International Journal of Developmental Disabilities, 1–10. DOI : 10.1080/20473869.2022.2052417.
44.
Strelau, J. (1996). Temperament a stres: Temperament jako czynnik moderujący stresory, stan i skutki stresu oraz radzenie sobie ze stresem. W: I. Heszen-Niejodek, Z. Ratajczak (red.), Człowiek w sytuacji stresu: Problemy teoretyczne i metodologiczne (ss. 88–132). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
45.
Świerczyńska, J., Pawłowska, B. (2022). Coping with stress of mothers of children with disorders belonging to autism spectrum [Radzenie sobie ze stresem u matek dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu]. Current Problems of Psychiatry, 23(1), 1–12. DOI : 10.2478/cpp-2022-0001.
46.
Tehee, E., Honan, R., Hevey, D. (2009). Factors contributing to stress in parents of individuals with autistic spectrum disorders [Czynniki przyczyniające się do stresu u rodziców osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu]. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 22(1), 34–42. DOI : 10.1111/j.1468-3148.2008.00437.x.
47.
Watson, S. L., Coons, K. D., Hayes, S. A. (2013). Autism spectrum disorder and fetal alcohol spectrum disorder: Part I: A comparison of parenting stress [Zaburzenia spektrum autyzmu a spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych: Część I: Porównanie stresu rodzicielskiego]. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 38(2), 95–104. DOI : 10.3109/13668250.2013.788136.
48.
Xue, J., Ooh, J., Magiati, I. (2014). Family functioning in Asian families raising children with autism spectrum disorders: The role of capabilities and positive meanings [Funkcjonowanie rodzin w azjatyckich rodzinach wychowujących dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu: rola zdolności i pozytywnych znaczeń]. Journal of Intellectual Disability Research, 58(5), 406–420. DOI : 10.1111/jir.12034.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-5866 |
| ISSN: | 2082-9019 |
© 2006-2024 Journal hosting platform by Bentus
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
