Cel: Celem artykułu jest ukazanie kulturowych i religijnych uwarunkowań kształtowania tożsamości narodowych pomorskich rodzin w XIX i w początkach XX wieku oraz niejednokrotnie skomplikowanych wyborów tożsamościowych ich członków. Metody: Artykuł został napisany w nurcie badań historyczno-oświatowych. Główną zastosowaną metodę stanowiła krytyczna analiza źródeł. Wyniki: W rezultacie przeprowadzonych badań udało się uchwycić dynamikę przemian w zakresie rozumienia i pojmowania tożsamości narodowych przez Pomorzan różnych warstw społecznych i grup etnicznych w XIX i w początkach XX wieku. Wnioski: W XIX i w początkach XX wieku Pomorze Nadwiślańskie było zamieszkane przez ludność niemiecką, polską i kaszubską. W związku z kresowym charakterem regionu, miejscowa społeczność niejednokrotnie stawała przed poważnymi dylematami dotyczącymi określenia własnej tożsamości (w tym identyfikacji narodowej).Do XIX wieku tożsamość zbiorowa – stanowiącej sporą część tamtejszego społeczeństwa – ludności chłopskiej, w dużej mierze była kształtowana przez pryzmat różnic wyznaniowych. Różnice te wywierały istotny wpływ na funkcjonowanie miejscowych rodzin jeszcze w pierwszej połowie XX wieku, a przez środowiska polityczne i opiniotwórcze były wykorzystywane do realizacji celów narodowych. Świadomość narodowa rodzin pomorskich kształtowała się bowiem w kontekście działań podejmowanych przez opozycyjne względem siebie władze pruskie i polski ruch narodowy.