Przestrzeń pogranicza kulturowego: granice, uwspólnianie światów, tożsamościowe i ojczyźniane konotacje
 
Więcej
Ukryj
1
Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Pedagogiki, Dawida 1, 50-527 Wrocław, Polska
 
 
Data nadesłania: 17-04-2024
 
 
Data akceptacji: 09-07-2024
 
 
Data publikacji online: 09-07-2024
 
 
Autor do korespondencji
Alicja Jadwiga Szerląg   

Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Pedagogiki, Dawida 1, 50-527 Wrocław, Polska
 
 
Wychowanie w Rodzinie 2024;31(1):13-30
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel. Jednym z fenomenów współczesnej wielokulturowości jest konstytuowanie się pogranicza kulturowego, wyznaczanego przez wielość ustawicznie ujawniających się i kreowanych wewnętrznych (społecznych) granic, dla których specyficznymi są naddeterminacja, polisemiczność oraz heterogeniczność i wszechobecność. Interesującym poznawczo, w tym kontekście jawi się proces uwspólniania światów w przestrzeni pogranicza kulturowego skutkujący konstruowaniem porządku tegoż pogranicza. Tym bardziej, że w przypadku pogranicza kulturowego mamy do czynienia z wielością tożsamości w różnym zakresie zdefiniowanych i uświadamianych, co wpływa na stopień wyrazistości granic w społecznej świadomości. W rezultacie pogranicze jawi się jako dynamicznie interaktywne i dyskursywne, jako wieloskalarne miejsce bliskości. Istotnymi są przy tym narodowe, społeczno – kulturowe oraz międzykulturowe konteksty tego procesu. Celem opracowania jest spojrzenie na pogranicze kulturowe z perspektywy konstrukcjonistycznej, które pozwala na ujawnienie jego tożsamościowych oraz ojczyźnianych konotacji, będących efektem dokonujących się na pograniczu kulturowym identyfikacji. Metody i materiały. Przegląd i krytyczna analiza literatury przedmiotu. Wyniki i wnioski. W wyniku przeprowadzonych analiz ujawnione zostały przestrzenie, w których konstruowana jest wielowymiarowa tożsamość, mająca narodową, rodzinną, państwową, ponadnarodową i wspólnotową proweniencję. W swej istocie orientuje ona na ojczyźnianą przestrzeń, która na pograniczu kulturowym ma wartość i znaczenie coraz bardziej symboliczne i staje się „miejscem”, w którym swojskość dominuje nad obcością. W rezultacie ojczyzna odczuwana przyjmuje również wielowymiarową postać, gdyż ujawniają się w niej ojczyzna rodzinno-domowa, narodowa oraz mała ojczyzna. W świadomości człowieka pogranicza i jego codzienności ojczyzny te mogą dominować każda z osobna lub wzajemnie się przenikać tworząc wielozakresową ojczyźnianą przestrzeń.
 
REFERENCJE (30)
1.
Balibar, È. (2007). Trwoga mas: Polityka i filozofia przed Marksem i po Marksie. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
 
2.
Brubaker, R. (2009). Ethnicity, race, and nationalism [Pochodzenie etniczne, rasa i nacjonalizm]. Annual Review of Sociology, 35, 21–42. DOI: 10.1146/annurev-soc-070308-115916.
 
3.
Gil-White, F. J. (2005). The study of ethnicity and nationalism needs better categories: Clearing up the confusions that result from blurring analytic and lay concepts [Badanie etniczności i nacjonalizmu wymaga lepszych kategorii: Usuwanie nieporozumień wynikających z rozmycia pojęć analitycznych i laickich]. Journal of Bioeconomics, 7, 239–270. DOI: 10.1007?s10818-005-3007-z.
 
4.
Gupta, A., Ferguson, J. (2006). Poza „kulturę”: Przestrzeń, tożsamość i polityka różnicy. W: P. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury: Elementy teorii antropologicznej: Kontynuacje (ss. 267–283). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
 
5.
Hardwick, S. H., Mansfield, G. (2009). Discourse, identity, and „homeland as other” at the borderlands [Dyskurs, tożsamość i „ojczyzna jako inna” na kresach]. Annals of the Association of American Geographers, 99(2), 383–405. DOI: 10.1080/00045600802708408.
 
6.
Hrynicki, W. M. (2014). Pojęciowe aspekty bezpieczeństwa kulturowego oraz jego zagrożenia w Europie. Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje, 16, 190–204.
 
7.
Jałowiecki, B. (2010). Społeczne wytwarzanie przestrzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
 
8.
Jaskuła, S. (2021). Wyzwania wychowania do wspólnoty. W: P. Walewski (red.), Czy wszystko musi być narodowe?: Naród jako kategoria aksjologiczna (ss. 169–181). Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
 
9.
Jenkins, R. (1997). Rethinking ethnicity: Arguments and explorations [Ponowne przemyślenie etniczności: argumenty i poszukiwania]. London – Thousand Oaks – New Delhi: Sage Publications.
 
10.
Kaiser, R., Nikiforova, E. (2006). Borderland spaces of identification and dis/location: Multiscalar narratives and enactments of Seto identity and place in the Estonian-Russian borderlands [Pograniczne przestrzenie identyfikacji i dyslokacji: Wieloskalarne narracje i urzeczywistnienia tożsamości i miejsca Seto na pograniczu estońsko-rosyjskim]. Ethnic and Racial Studies, 29(5), 928–958. DOI: 10.1080/01419870600813975.
 
11.
Lalak, D., Pilch, T. (2008). Wstęp. W: D. Lalak (red.), Dom i ojczyzna: Dylematy wielokulturowości (ss. 9–14). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej.
 
12.
Lemańczyk, M. (2014). „Ojczyzna” jako wartość kształtująca tożsamość narodową i etniczną liderów mniejszości niemieckiej na Pomorzu Gdańskim. Górnośląskie Studia Socjologiczne: Seria Nowa, 5, 58–80.
 
13.
Lubaś, M. (2013). Różnorodność w działaniu: Antropologia granic społecznych niegdyś i obecnie. W: G. Kubica, H. Rusek (red.), Granice i pogranicza: Państw, grup, dyskursów…: Perspektywa antropologiczna i socjologiczna (ss. 25–46). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
 
14.
Misiejuk, D. (2021). Kontekst kulturowy wychowania: Wielokulturowość a standard społeczny stosunków międzykulturowych w perspektywie pedagogicznej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
 
15.
Nikitorowicz, J. (2000). Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi i Ukrainy wobec integracji europejskiej: Tożsamość, plany życiowe, wartości. Białystok: Wydawnictwo Trans Humana.
 
16.
Nikitorowicz, J. (2017). Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
 
17.
Nikitorowicz, J. (2020). Edukacja międzykulturowa w perspektywie paradygmatu współistnienia kultur. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
 
18.
Ossowski, S. (1946). Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny. Myśl Współczesna, 2, 154–175.
 
19.
Pietrulewicz, I. (1996). Na święto Matki. Wiersz niepublikowany. Przybyłowski, J. K. (2021). Tożsamość narodowa jako "matrykuła” uniwersalna. W: P. Walewski (red.), Czy wszystko musi być narodowe?: Naród jako kategoria aksjologiczna (ss. 55–71). Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
 
20.
Przybyłowski, J. K. (2021). Tożsamość narodowa jako „matrykuła” uniwersalna. W: P. Walewski (red.), Czy wszystko musi być narodowe?: Naród jako kategoria aksjologiczna (ss. 55–71). Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
 
21.
Runge, J. (2023). Przestrzeń społeczno-kulturowa złożonego układu osadniczego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
 
22.
Sadowski, A. (2008). Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna. Pogranicze: Studia Społeczne, 14, 17–29.
 
23.
Sadowski, A. (2020). Socjologia pogranicza: Kształtowanie się problematyki badań w Polsce po 1989 roku. Pobrane z: https://old.soc.uwb.edu.pl/And....
 
24.
Straczuk, J. (2006). Kulturowe zróżnicowanie pogranicza – koncepcje badawcze. W: J. Kurczewska (red.), Oblicza lokalności: Różnorodność miejsc i czasu: Praca zbiorowa (ss. 145–163). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
 
25.
Szczepański, J. (1984). Sprawy ludzkie. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
 
26.
Szerląg, A. (2021). Międzykulturowość w przestrzeni wileńskiego pogranicza kultur: Pedagogiczne studium codzienności młodego pokolenia Polaków. Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
 
27.
Wallis, A. (1990). Socjologia przestrzeni. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
 
28.
Wei, M. (2016). Social anthropological research on urban ethnic groups [Społeczne badania antropologiczne nad miejskimi grupami etnicznymi]. W: Proceedings of the 2016 International Conference on Public Management (ICPM 2016) (ss. 28–31). DOI: 10.2991/icpm-16.2016.8.
 
29.
Wielecki, K. (2021). Ojczyzna i tożsamość. W: P. Walewski (red.), Czy wszystko musi być narodowe?: Naród jako kategoria aksjologiczna (ss. 13–30). Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
 
30.
Witkowski, L. (2023). Edukacja w trosce o „efekt pogranicza” międzykulturowego (panorama tropów i profili humanistycznych w retrospekcji). Edukacja Międzykulturowa, 3(22), 17–39. DOI: 10.15804/em.2023.03.01.
 
eISSN:2300-5866
ISSN:2082-9019
Journals System - logo
Scroll to top