Rodzina w polityce społecznej II Rzeczypospolitej. Analiza wybranych kierunków działań
Więcej
Ukryj
1
Instytut Nauk Pedagogicznych, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,
Filia w Piotrkowie Trybunalskim,
ul. J. Słowackiego 114/118, 97-300 Piotrków Trybunalski, Polska
Data nadesłania: 29-09-2018
Data ostatniej rewizji: 06-12-2018
Data akceptacji: 06-12-2018
Data publikacji: 31-12-2018
Autor do korespondencji
Joanna Majchrzyk-Mikuła
Instytut Nauk Pedagogicznych, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,
Filia w Piotrkowie Trybunalskim,
ul. J. Słowackiego 114/118, 97-300 Piotrków Trybunalski, Polska
Wychowanie w Rodzinie 2018;18(2):83-99
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Cel: Wraz z zakończeniem I wojny światowej w 1918 roku, nowe odrodzone państwo stanęło przed wieloma trudnościami nie tylko natury politycznej, ale także społeczno-ekonomicznej. Powszechne ubóstwo, niedostatek ludności wycieńczonej latami okupacji, a przede wszystkim katastrofalny stan zdrowia dzieci zmierzały do biologicznej zagłady społeczeństwa polskiego. Ukazanie form wspierania najmłodszych w omawianym okresie, jest godne zainteresowania, nie tylko ze względu na aktualność problemu, ale i z uwagi na fakt, iż wiele ówczesnych rozwiązań miało charakter nowatorski i było wzorem dla innych państw europejskich.
Metody: Z użyciem bezpośredniej metody źródłowej publiczno-prawnego systemu
opieki nad dzieckiem podjęto próbę szerszego zaprezentowania działań opiekuńczych kierowanych wobec rodziny i jej najmłodszych członków w oparciu o politykę prowadzoną w tym kierunku przez państwo. Uznając artykuł za historyczno-pedagogiczny wykorzystano metodę analityczno-porównawczą zgromadzonych materiałów z koniecznością odwołania się do materiałów legislacyjnych, artykułów prasowych, publikacji statystycznych oraz międzywojennej i współczesnej literatury przedmiotu.
Wyniki: Wprowadzenie systemu ubezpieczeń społecznych i publicznej opieki
społecznej po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku stanowiło moment
przełomowy w historii odrodzonego państwa i jego instytucji społecznych. Kwestia opieki społecznej została rozwiązana prawnie ustawą z dnia 16 sierpnia 1923 r. Ochrona nad macierzyństwem a także opieka nad niemowlętami, dziećmi i młodzieżą stanowiła jeden z głównych jej zakresów działań. Spośród całokształtu działań pomocowych do najważniejszych należało, rzecz jasna, zapewnienie podstawowych środków do życia ludności najbiedniejszej. Dotychczasowa, niewystarczająca i mało efektywna działalność filantropijna musiała być zastąpiona przez planową, racjonalną i zorganizowaną pracę społeczną. Tworzone z wielkim wysiłkiem ustawodawstwo socjalne, zmierzające do nadania człowiekowi praw do godnej ludzkiej egzystencji, ustanowiło jednocześnie odpowiedzialnym za ich realizację państwo.
Wnioski: Mimo że w latach międzywojennych nie zdołano rozwiązać wszystkich
problemów związanych z opieką nad szeroko pojętym, podstawowym środowiskiem
wychowawczym, jakim jest rodzina. Rozmiary oraz natężenie problemów społecznych,
jakie dotknęły rodziny, a przede wszystkim dzieci II Rzeczypospolitej, wymagały olbrzymich funduszy, którymi nie dysponowało zniszczone działaniami wojennymi państwo polskie. Niemniej podjęte w tym okresie działania dobroczynne w zakresie szeroko rozumianej opieki społecznej po części spełniły swoją dziejową rolę, dając początek systemowi opieki nad dzieckiem i rodziną.
REFERENCJE (47)
1.
Balcerek M., Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918–1939, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978.
2.
Barański R., Kilka słów o Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem, „Opieka nad Dzieckiem” 1926, z. 6–7.
3.
Bogdanowicz J., Organizacja i prowadzenie żłobków, [w:] B. Krakowski (red.), Zagadnienia opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą w Polsce, Polski Komitet Opieki nad Dzieckiem, Warszawa 1932, z. 16.
4.
Bogdanowicz J., Żłobki fabryczne dla niemowląt, „Opieka nad Dzieckiem” 1927, z. 4.
5.
Bołdyrew A., Demograficzne determinanty dyskusji o sytuacji społeczeństwa polskiego w pierwszych latach II Rzeczypospolitej [w:] B. Płonka (red.), Człowiek wobec choroby, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław 2010.
6.
Bołdyrew A., Żłobki i stacje „Kropla Mleka” jako placówki wspierające ubogie rodziny w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, „Wychowanie w Rodzinie”, t. XIV, (2/2016).
7.
Brożek K., Podstawy organizacyjne opieki społecznej nad macierzyństwem i najmłodszem dzieckiem w Polsce, „Opieka nad Dzieckiem” 1928, z. 6.
8.
Brzoza C., W niepodległym państwie 1918–1939, [w:] C. Brzoza, A.L. Sowa (red.), Historia Polski 1918–1945, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
9.
Chwalba A., Historia Polski 1795–1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.
10.
Cieszyński K., W sprawie organizacji opieki higienicznej i położniczej na wsiach Rzeczypospolitej Polskiej, „Położna” 1930.
11.
Danielski J., Ochrona zdrowia dzieci i młodzieży, „Życie Młodych” 1939, z. 1.
12.
Domżał U., Opieka państwa i organizacji pozarządowych nad dzieckiem w latach 1919–1939, Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych, Łódź 2009.
13.
Drozdowski M.M., Eugeniusz Kwiatkowski, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław –Warszawa – Kraków 2001.
14.
Dwadzieścia lat publicznej służby zdrowia w Polsce Odrodzonej 1918–1939, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa 1927.
15.
Działalność Państwowego Komitetu Pomocy Dzieciom (P.K.P.D.) od 1-go stycznia 1920 r. do 1-go lipca 1920 r., Polski Komitet Opieki nad Dzieckiem, Warszawa 1920.
16.
Garlicka Z., Opieka nad macierzyństwem, „Opieka nad Dzieckiem” 1923, z. 3.
17.
Garlicka Z., Potrzeba opieki nad matką pracującą i jej dzieckiem, „Lekarz Polski” 1926, z. 4.
18.
Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013.
19.
Gromski M., Działalność 77 Stacyj Opieki nad niemowlętami w Polsce w ciągu 2-go półrocza 1922 roku, „Opieka nad Dzieckiem” 1923, z. 2.
20.
Gromski M., Dzisiejsza stacja opieki nad niemowlętami w Polsce, „Opieka nad Dziec=kiem” 1924, z. 3–4.
21.
Gromski M., Stacja nad Matką i Dzieckiem. Organizacja i prowadzenie, Biblioteka Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, 1932, z. 7.
22.
Jaroszewska J., 3 lata działalności żłobka fabrycznego przy państwowej Fabryce wyrobów Tytoniowych, „Życie Dziecka” 1931, z. 7–8.
23.
Jezierski A., Leszczyński C., Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
24.
Jonscher K., Organizacja opieki nad matką i niemowlęciem, „Opieka nad Dzieckiem” 1926, nr 6–7.
25.
Kacprzak M., Powstanie i rozwój ośrodków zdrowia, [w:] Tenże (red.), Ośrodki zdrowia w Polsce, Komitet Polski Międzynarodowej Konferencji Służby Społecznej, Warszawa 1928.
26.
Kacprzak M., Teren działalności higienistki społecznej, „Zdrowie” 1928, z. 1.
27.
Kopeć T., Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem jej cel, działalność organizacyjna, [w:] B. Krakowski (red.), Zagadnienia opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą w Polsce, Polski Komitet Opieki nad Dzieckiem, Warszawa 1932, z. 16.
28.
Krahelska H., Pruss S., Życie bezrobotnych. Badania ankietowe, Instytut Spraw Społecznych, Warszawa 1933.
29.
Krótki zarys działalności Amerykańskiego Wydziału Ratunkowego, Prowadzonego przy współudziale Rządu Polskiego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, Polski Komitet Opieki nad Dzieckiem, Warszawa 1922.
30.
Leś E., Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
31.
Leśniewska M., Rozwój ochrony macierzyństwa robotnicy w przemyśle ciężkim, Wydz. Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą, Warszawa 1931.
32.
Majchrzyk-Mikuła J., Higiena szkolna na Lubelszczyźnie w latach 1918–1939 na tle całego kraju, Wydawnictwo Naukowe Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2013.
33.
Mężyński P., Rola poradni dla matek, „Zdrowie” 1929, z. 5.
34.
Paluch E., Racjonalne odżywianie w fabryce i w domu, Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 1939.
35.
Poznańska B., Środowisko lekarskie II Rzeczypospolitej, [w:] R. Czepulis-Rastenis (red.), Inteligencja polska XIX i XX wieku, IHN PAN, Warszawa 1991.
36.
Protokół nr 4 posiedzenia Rady Miejskiej z 12 III 1925, APL, ZmL, Wydz. Og., sygn. 7.
37.
Protokół z posiedzenia Komitetu Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą z dn. 12 XI 1920 r., AAN, Rada Główna Opiekuńcza 1915–1920, (dalej: RGO 1915–1920) sygn. 36.
38.
Rodzina. Pamiętnik I Katolickiego Studium o Rodzinie, nakładem Naczelnego Instytutu Akcji Katolickiej, Poznań 1936.
39.
Rozporządzenie MPiOPS z dn. 11 marca 1927 r. w sprawie urządzeń i utrzymywania żłobków przy zakładach pracy, Dz. U. RP 1927, nr 32, poz. 293.
40.
Sadowska J., Lecznictwo ubezpieczeniowe w II Rzeczypospolitej, Akademia Medyczna w Łodzi, Łódź 1990.
41.
Simon G., Zagadnienia społeczne w konstytucji polskiej, Polskie Towarzystwo Opieki Społecznej, Warszawa 1928.
42.
Szymczyk K., Opieka społeczna nad dzieckiem w Piotrkowie Trybunalskim w okresie Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939). Kontekst ogólnopolski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Filia w Piotrkowie Trybunalskim. Piotrków Trybunalski 2017.
43.
Śliwińska-Zarzecka M., Praca zarobkowa kobiet a życie rodzinne, [w:] Rodzina. Pamiętnik I Katolickiego Studium o Rodzinie, nakładem Naczelnego Instytutu Akcji Katolickiej, Poznań 1936.
44.
Tomaszewski J., Landau Z., Polska w Europie i świecie 1918–1939, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005.
45.
Ustawa z 16 sierpnia 1923 r. O opiece społecznej, Dz. U. RP 1923, nr 92, poz. 726.
46.
Więckowska E., Cele i zadania ośrodków zdrowia w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1925–1939, „Zdrowie Publiczne” 1982, nr 7–8.
47.
Wilczyński S., Opieka społeczna nad niemowlęciem, dzieckiem i młodzieżą w Wielkopolsce, Związek Towarzystwa Dobroczynności „Caritas”, Poznań 1927.