System rodzinny a poczucie samotności młodzieży z rodzin o typowej organizacji życia i rodzin rozłączonych z powodów ekonomicznych
Więcej
Ukryj
1
Department of General, Social and Organizational Psychology, Faculty of Psychology, Branch in Katowice, SWPS University of Humanities and Social Sciences [Zakład Psychologii Ogólnej, Społecznej i Organizacji, Wydział Psychologii, Filia w Katowicach, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny], Chodakowska 19/21, 00-815 Warszawa, Poland.
Data nadesłania: 04-11-2021
Data ostatniej rewizji: 28-11-2021
Data akceptacji: 28-11-2021
Data publikacji: 31-03-2022
Autor do korespondencji
Zofia Dołęga
Zakład Psychologii Ogólnej, Społecznej i Organizacji, Wydział Psychologii, Filia
w Katowicach, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Chodakowska 19/21,
00-815 Warszawa, Polska.
Wychowanie w Rodzinie 2022;26(1):29-47
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Wprowadzenie. Praca przedstawia analizę porównawczą systemów rodzinnych i poczucia
osamotnienia u nastolatków pochodzących z rodzin nierozdzielonych i rozdzielonych
ze względów ekonomicznych. Analizowano systemowe wymiary rodziny nawiązujące
do Modelu Circumplex Davida Olsona (2011), takie jak spójność (od niezaangażowania,
przez odrębność, połączenie, po splątanie), adaptacyjność/elastyczność (od sztywności,
przez separację, elastyczność, po chaos), komunikacja i zadowolenie z życia rodzinnego.
Poczucie osamotnienia nastolatków przedstawiono zgodnie z autorską trójwymiarową
koncepcją społecznej, emocjonalnej i egzystencjalnej samotności psychologicznej ( Dołęga,
2020).
Cel. Celem pracy jest weryfi kacja przekonania, że czasowo-przestrzenne rozłączenie rodzin
z powodów ekonomicznych wpływa na pogorszenie funkcjonowania systemowego
i wzrost poczucia samotności u nastolatków wychowujących się w takich okolicznościach. Materiały i metody. W pracy wykorzystano autorską ankietę życia rodzinnego, polską
adaptację FACES IV (Margasiński, 2009), opartą na Modelu Circumplex D. Olsona (2011)
oraz Skalę do Badania Samotności dla młodzieży (SBS) ( Dołęga, 2003). Badanie było
mikroanalizą środowiskową z celowym doborem dwóch grup rodzin różniących się zasadniczo
jedynie sposobem realizacji funkcji ekonomicznej (rodziny tradycyjne vs rozłączone
ze względów ekonomicznych). Kontrolowano czynnik płci. W analizach statystycznych
zastosowano testy normalności i inne parametry rozkładów oraz dwuczynnikową analizę
wariancji.
Wyniki. Uzyskane wyniki świadczą o braku zasadniczych różnic w funkcjonowaniu systemów
rodzinnych oraz w poczuciu samotności u młodzieży z badanych typów rodzin.
Znaczący natomiast jest czynnik płci, który dał rezultaty zgodne z kulturowym wzorcem
płci (płeć z wychowania). Dziewczęta z rozdzielonych rodzin percypują ich mniejszą spójność,
podczas gdy chłopcy z takich rodzin doceniają ich większą elastyczność.
Wnioski. Rezultaty te podają w wątpliwość zasadność powszechnego przekonania, że praca
zarobkowa rodziców, która skutkuje czasowym rozłączeniem członków rodziny, bezdyskusyjnie
wiąże się z ryzykiem destabilizacji rodzin i wzrostem poczucia samotności
u nastolatków. Skłaniają też do refl eksji nad nieuzasadnionym, publicystycznym używaniem
terminu „eurosierota”.
REFERENCJE (33)
1.
Becker-Pestka, D. (2012). Rodzina w obliczu migracji zarobkowej. Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych AMW, 1, 9-26.
2.
Danilewicz, W. (2003). Dziecko w rodzinie rozłączonej. W: J. Izdebska, (red.), Dziecko w rodzinie i środowisku rówieśniczym: Wybrane zagadnienia i źródła z pedagogiki społecznej (ss. 103-142). Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
3.
Danilewicz, W. (2005). Dziecko w rodzinie rozłączonej. W: J. Bińczycka, B. Smolińska-Theiss (red.), Wymiary dzieciństwa: problemy dziecka i dzieciństwa w zmieniającym się społeczeństwie (ss. 135-144). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
4.
Danilewicz, W. (2006). Sytuacja życiowa dzieci w rodzinach migracyjnych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
5.
Dąbrowska, A. (2016). Rodzina migracyjna w przestrzeni życiowej dorastających: Holistyczny model wsparcia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
6.
de Barbaro, B. (red.) (1994). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Kraków: Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
7.
Dołęga, Z. (2003). Samotność młodzieży - analiza teoretyczna i studia empiryczne. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
8.
Dołęga, Z. (2004). Pozycje funkcjonalne a spójność rodzin w percepcji dorastających. W: M. John-Borys (red.), Spójność rodziny a jej obraz w oczach dorastających dzieci (ss. 86-102). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
9.
Dołęga, Z. (2009). Agresja i samotność dorastających z rodzin o dysfunkcjonalnej spójności. W: D. Borecka-Biernat (red.), Poszukiwanie uwarunkowań zaburzeń w zachowaniach młodzieży w interakcjach społecznych (ss. 57-80). Wałbrzych: Wydawnictwo Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości.
10.
Dołęga, Z. (2015). Family cohesion and the loneliness of adolescents from temporarily disconnected families due to economic migration [Spójność rodzinna a samotność nastolatków z rodzin czasowo rozłączonych z powodów ekonomicznych]. Polish Psychological Bulletin, 46(1), 45-52. DOI: 10.1515/ppb-2015-0005.
11.
Dołęga, Z. (2020). Biedy i bogactwo samotności: Studium psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
12.
Gajewski, M., Dołęga, Z. (red.) (2018). Społeczne i osobiste przestrzenie samotności. Warszawa – Milanówek: Centrum Profilaktyki Społecznej, Oficyna Wydawnicza von Velke.
13.
Józefik, B., Górniak, L. (red.) (2003). Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin: Od metafory cybernetycznej do dialogu i narracji. Kraków: Wydawnictwo UJ.
14.
Kozak, S. (2010). Patologia eurosieroctwa w Polsce: Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
15.
Kukołowicz, T. (2005). Sytuacja wychowawcza w nowych kategoriach rodzin w okresie transformacji. W: M. Ziemska, (red.), Rodzina współczesna (ss. 58-70). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
16.
Margasiński, A. (2009). Skale Oceny Rodziny: Polska adaptacja FACES-IV (Flexibility and Cohesion Evaluation Scales) Davida H. Olsona. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
17.
Margasiński, A. (2015). Teoria i wybrane modele systemów rodzinnych. W: A. Margasiński (red.), Rodzina w ujęciu systemowym: Teoria i badania (ss. 6-32). Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
18.
Nowakowska, A. (2009). Wpływ migracji zarobkowej na jakość życia rodzinnego. W: T. Rostowska (red.), Psychologia rodziny: Małżeństwo i rodzina wobec współczesnych wyzwań (ss. 101-116). Warszawa: Wydawnictwo Difin.
19.
Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2013). Psychologia dorastania: Zmiany rozwojowe w dobie globalizacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
20.
Olson, D.H. (2000). Circumplex Model of Marital and Family Systems [Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych] . Journal of Family Therapy, 22(2), 144-167. DOI: 10.1111/1467-6427.00144.
21.
Olson, D.H. (2011). FACES IV and the Circumplex Model: Validation study [FACES IV i Model Kołowy: studia walidacyjne]. Journal of Marital and Family Therapy, 37(1), 64-80. DOI: 10.1111/j.1752-0606.2009.00175.x.
22.
Olson, D.H., Sprenkle, D.H., Russell, C. (1979). Circumplex Model of Marital and Family Systems: I. Cohesion and adaptability dimensions, family types, and clinical applications [Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych: I. Wymiary spójności i adaptacyjności, typy rodzin i zastosowania kliniczne]. Family Process, 18(1), 3-28. DOI: 10.1111/j.1545-5300.1979.00003.x.
23.
Piotrowski, K., Wojciechowska, J., Ziółkowska, B. (2014). Rozwój nastolatka: Wczesna faza dorastania: Wiek 11/12-14/15 lat. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
24.
Plopa, M. (2015). Modele funkcjonowania rodziny. W: M. Plopa, Psychologia rodziny: teoria i badania (ss. 59-62). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
25.
Sabik, M. (2019). System wychowania w rodzinach typowych i czasowo rozłączonych z powodów ekonomicznych a poczucie samotności u młodzieży (Niepublikowana praca magisterska). Uniwersytet SWPS: Katowice.
26.
Simon, F.B., Stierlin, H. (1998). Słownik terapii rodzin. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
27.
von Bertalanffy, L. (1984). Ogólna Teoria Systemów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
28.
Walczak, B. (2008). Społeczne, edukacyjne i wychowawcze konsekwencje migracji rodziców i opiekunów prawnych uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Warszawa: Pedagogium Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej.
29.
Walczak, B. (2009). Szkoła i uczeń wobec migracji poakcesyjnych: Wstępna diagnoza społecznych i pedagogicznych skutków ,,euro-migracji” rodziców i opiekunów. Warszawa: Pedagogium.
30.
Walczak, B. (2014). Dziecko, rodzina i szkoła, wobec migracji rodzicielskich: 10 lat po akcesji do Unii Europejskiej. Warszawa: Pedagogium.
31.
Wasilewska-Ostrowska, K. (2014). Młodzież wobec samotności w świetle badań porównawczych. Kultura i Wychowanie, 8(2), 131-144.
32.
Wołoszyn, E. (1997). Koncepcja systemu otwartego Ludwiga von Bertalanffy’ego. Filozofia Nauki, 5(1), 134-139.
33.
Wysocka, E. (red.) (2012). Dzieci i młodzież w niegościnnym świecie: zagrożenia rozwojowe i społeczne. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.